نحوه نوشتن یک وصیت نامه قانونی: راهنمای گام به گام

به نقل از وکیل متخصص در امور ملکی، وصیت‌نامه مدرکی است که فرد از طریق آن، برای مسائل شرعی، شخصی و مالی خود پس از مرگ، دستورات لازم را مشخص می‌کند. هرچند تنظیم وصیت‌نامه در میان مسلمانان امری پسندیده محسوب می‌شود، اما در صورتی که شخصی بخواهد برای امور پس از مرگ خود وصیت‌نامه‌ای تهیه کند، ضروری است که از شرایط معتبر بودن آن آگاه باشد تا وصیتش بر اساس قوانین قابل اجرا باشد.

طبق قانون، افراد مجاز به وصیت تمامی اموال خود هستند. برای یک سوم از اموال، نیازی به تأیید ورثه متوفی وجود ندارد. اما اگر وصیت فراتر از یک سوم باشد، برای اجرای آن، وراث باید رضایت خود را اعلام کنند و به نوعی آن را تأیید کنند.

در صورتی که وصیت به نفع یکی از وراث باشد، آن فرد علاوه بر موهبت وصیت، از ارث کلی نیز بهره‌مند خواهد شد. به عبارت دیگر، وصیت تأثیری در محروم کردن از ارث ندارد.

به عنوان مثال، اگر فردی به یکی از پسران خود که هر دو پسر او هستند، از دارایی‌اش به ارزش 150 میلیون تومان، یک سوم یعنی 50 میلیون تومان وصیت کند، آن پسر علاوه بر 50 میلیون تومان وصیت‌شده، از کل ارث نیز سهم خواهد داشت.

عناصر وصیت نامه

با تدوین وصیتنامه، فرد نحوه مدیریت اموال و دارایی‌های خود را برای امور مذهبی و شخصی پس از درگذشت، مشخص می‌سازد. به این ترتیب، وصیتنامه به عنوان یک اقدام قانونی محسوب می‌شود که در آن وصیت‌کننده درباره اموال یا حقوق خویش برای زمان بعد از مرگ تصمیم‌گیری می‌کند، نظیر پرداخت بدهی‌ها. اجزای اصلی وصیتنامه شامل موارد زیر است:

1. موصی به شخصی اطلاق می‌شود که وصیت می‌کند و می‌تواند تا یک سوم از دارایی‌های خود را در وصیت خود تعیین کند.
2. موصی له به افرادی گفته می‌شود که وصیت‌کننده برای آن‌ها سهمی از یک سوم دارایی خود مشخص کرده است. برای اینکه وصیت به طور قانونی معتبر باشد، موصی له باید دو شرایط را داشته باشد: نخست، در زمان وصیت باید موجود باشد و دوم، باید قابلیت دریافت دارایی را داشته باشد.
3. موصی به اشاره به اموالی دارد که در وصیت ذکر می‌شود و می‌تواند شامل دارایی‌های عینی یا منافع آن‌ها باشد.
4. وصی به معنای مجری و عامل وصیت است و در واقع فردی است که موظف است به وصیت عمل کند.

وصیت تا یک سوم ( ثلث اموال ) به چه شکلی می باشد؟

اگر موصی (وصیت کننده) از تمامی دارایی‌های خود پس از مرگ وصیت کرده باشد، وراث موظف‌اند تا بیشتر از یک‌سوم اموال را تأیید یا رد کنند. به این ترتیب، اگر متوفی بیش از یک‌سوم دارایی‌اش را وصیت کرده باشد، وراث این اختیار را دارند که آن را بپذیرند یا رد کنند و در صورت پذیرش، وصیت اجرا خواهد شد.

در صورتی که برخی از وراث وصیت بیش از یک‌سوم را رد کنند و عده‌ای دیگر آن را بپذیرند، در این شرایط، مبلغ مازاد بر یک‌سوم تنها از سهم‌الارث افرادی که آن را پذیرفته‌اند، کسر خواهد شد.

موصی به باید دارای شرایط ذیل باشد :

1. جایز بودن: به این معناست که وصیت‌کننده همواره می‌تواند از وصیت خود منصرف شود و امکان دارد که چندین بار در وصیت‌نامه‌اش تغییراتی ایجاد کند. بنابراین، آخرین وصیت‌نامه‌ای که به شکل قانونی تنظیم شده باشد، معتبر شناخته می‌شود.
2. دارای منفعت مشروع: این بدان معنی است که موضوع وصیت باید ارزش مالی و منفعت عقلایی داشته باشد و از نظر شرعی غیرمجاز نباشد. به همین دلیل، وصیت در مورد مواد مخدر، مشروبات الکلی و موارد مشابه باطل است.
3. از اموال شخص وصیت‌کننده: به این معناست که وصیت‌کننده باید مالک مالی باشد که درباره‌اش وصیت می‌کند. بنابراین، اگر فردی بخواهد در مورد دارایی‌های دیگران وصیت کند، این عمل صحیح نیست، حتی اگر مالک آن اموال نیز موافقت کند.
4. موصی به باید قابلیت انتقال و معامله داشته باشد. از این‌رو، اموال عمومی و موقوفه نمی‌توانند به عنوان موضوع وصیت قرار گیرند. همچنین موضوع وصیت باید در مالکیت وصیت‌کننده باشد، بنابراین وصیت بر اموال دیگران باطل است.
5. لازم به ذکر است که در زمان اجرای وصیت، برخی از بدهی‌ها مانند خمس، زکات و واجباتی مانند حج واجب باید از اصل دارایی پرداخت شوند.
6. هنگام تنظیم وصیت‌نامه، وصیت‌کننده نمی‌تواند تمامی دارایی‌های خود را به یک نفر واگذار کند یا برخی از وراثش را از ارث محروم سازد. در غیر این صورت، وصیت‌نامه فقط تا یک‌سوم دارایی‌اش معتبر است. به این ترتیب، اگر وصیت‌کننده بخواهد بیشتر از یک‌سوم اموالش را وصیت کند، اجرای آن نیاز به تأیید وراث دارد.

مطالب مرتبط: وکیل حضانت فرزند در تهران

انواع وصیت نامه

۱ – وصیت نامه خودنوشت : وصیت‌نامه‌ای که به صورت خودنوشت تهیه می‌شود، باید به وسیله‌ی خود فرد نوشته شده و تاریخ روز، ماه و سال آن نیز قید گردد. همچنین، امضای خود فرد روی آن الزامی است. در نتیجه، اگر وصیت‌نامه‌ای به خط شخص وصیت‌کننده نباشد اما به امضای او رسیده باشد یا به صورت نوشتاری از سوی او تهیه شده باشد اما امضای او را نداشته باشد، آن وصیت‌نامه به عنوان خودنوشت شناخته نخواهد شد.

شایان ذکر است که برخی افراد به دلیل مخفی‌کاری نسبت به وصیت‌نامه و همچنین پرهیز از هزینه‌های دفترخانه، این نوع وصیت‌نامه را ترجیح می‌دهند. اما باید توجه داشت که کمبود آگاهی حقوقی می‌تواند منجر به درج مواردی در متن وصیت‌نامه شود که با قوانین مغایرت داشته باشد.

وصیت‌نامه‌های خودنوشت به عنوان اسناد عادی به حساب می‌آیند و وراث و سایر اشخاص ذی‌نفع ممکن است در مورد اعتبار این اسناد تردید داشته باشند. در چنین حالتی، برای بررسی اعتبار سند باید به دادگاه حقوقی مراجعه شود و این بررسی باید با رعایت مراحل قانونی انجام گیرد. اگر کسی نسبت به صحت وصیت‌نامه رسمی شک داشته باشد، باید نسبت به ادعای جعل آن اقدام کند.

۲ – وصیت نامه سری : وصیت‌نامه سری ممکن است به قلم وصیت‌کننده یا فرد دیگری نوشته شود، اما در هر صورت لازم است که به امضای وصیت‌کننده برسد. این نوع وصیت‌ها پس از تنظیم، در قالبی لاک و مهر شده به عنوان امانت به دفترخانه رسمی یا اداره ثبت اسناد تسلیم می‌گردند.

افراد بی‌سواد قادر به تنظیم وصیت به صورت سری نیستند و کسانی که نمی‌توانند سخن بگویند، باید طبق ماده ۲۸۱ قانون امور حسبی، کل وصیت‌نامه را با دستخط خود نوشته و امضا کنند. همچنین، آنها باید در حضور مسئول دفتر اسناد رسمی بر روی وصیت‌نامه اشاره کنند که این سند به او تعلق دارد.

۳ – وصيت‌ نامه‌ رسمی : بهترین نوع وصیت‌نامه، وصیت‌نامه‌ای است که به‌طور رسمی تنظیم شده باشد. این نوع وصیت به دلیل عدم امکان تغییر و جعل، از اعتبار بالایی برخوردار است. همچنین، با ثبت این وصیت‌نامه در دفاتر اسناد رسمی، نگرانی‌ها در مورد مفقود شدن یا تغییر محتوای آن کاملاً برطرف می‌شود و اراده وصیت‌کننده در برابر حوادث و خطرات محفوظ می‌ماند.

وصیت‌نامه رسمی به عنوان یک سند معتبر و لازم‌الاجرا شناخته می‌شود و مفاد آن بدون نیاز به حکم قضائی، قابلیت اجرایی دارد. این نوع وصیت‌نامه به هیچ‌وجه قابل چالش نیست و وراث نمی‌توانند نسبت به آن اعتراضی مطرح کنند.

مطالب مرتبط: سلب حضانت فرزند یا فرزندان

اقسام وصیت نامه

۱ – وصیت تملیکی :نوعی وصیت وجود دارد که در آن موصی دارایی‌های خود را به صورت رایگان به فردی دیگر منتقل می‌کند و این انتقال برای زمان پس از مرگ او تنظیم می‌شود. این نوع وصیت به نام وصیت تملیکی شناخته می‌شود. با استفاده از این وصیت، شخص می‌تواند به میزان مشخصی سرنوشت اموال خود را تعیین کند و به عنوان نمونه، در برخی موارد می‌تواند دارایی‌هایش را برای استفاده در فعالیت‌های خیریه اختصاص دهد. در وصیت تملیکی، پس از فوت فرد، دارایی‌ها به نام شخص دیگر منتقل می‌شوند؛ از این رو، پذیرش آن قبل از مرگ موصی تأثیری ندارد.

۲ – وصیت عهدی :در این نوع وصیت‌نامه، شخص وصیت‌کننده فردی را برای انجام وظایف خاص یا تصرفات دیگر منصوب می‌کند. به عنوان نمونه، ممکن است فردی را به عنوان وصی تعیین کند تا پس از فوتش، بدهی‌های او را تسویه کند یا خواسته‌اش این باشد که اموالش را به صورت وقف عمومی یا خصوصی به کار گیرد.

فردی که مسئولیت اجرای وصیت را بر عهده دارد، در زمان حیات وصیت‌کننده می‌تواند به این وصیت اعتراض کرده و آن را رد کند. اما پس از فوت وصیت‌کننده، مجری موظف است تا به خواسته‌های مشخص‌شده در وصیت عمل نماید.

مطالب مرتبط: شماره تلفن وکیل دادگستری خانم

چگونه فرزند را از ارث در وصیت نامه محروم کنیم؟

در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان ورثه را از ارث محروم کرد، باید گفت که از نظر قانونی هیچ فردی نمی‌تواند وراث خود را از دریافت ارث بازدارد. هر شخص این اختیار را دارد که تا یک سوم دارایی‌اش را به هر نحوی که بخواهد وصیت کند.

به عبارت دیگر، اگر فردی که فوت کرده است بخواهد یکی از ورثه‌اش سهم کمتری نسبت به سایرین داشته باشد، می‌تواند تا یک سوم دارایی‌اش را به دیگر وراث اختصاص دهد و به این ترتیب سهم آن ورثه خاص را کاهش دهد.

موضوع مهم این است که اگر فردی پیش از فوت، اموال خود را به صورت صلح عمری به شخصی منتقل کند، پس از مرگ او، آن دارایی‌ها به شخص مورد نظر منتقل خواهد شد. بنابراین، افراد با رعایت شرایط قانونی می‌توانند در مورد دارایی‌های خود برای پس از مرگ تصمیم‌گیری کنند. اما قانونی وجود ندارد که تمامی ورثه را از ارث محروم کند و این موضوع در نظام حقوقی ایران مصداق ندارد.

مطالب مرتبط: وکیل زن در تهران

نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که ممکن است فردی هیچ وراثی نداشته باشد تا اموالش را برای آن‌ها وصیت کند. در چنین شرایطی، گفته می‌شود که در قاعده منع وصیت به بیش از یک سوم دارایی، استثنایی وجود دارد. به این ترتیب، در صورت عدم وجود ورثه، متوفی می‌تواند تمام اموال و دارایی‌های خود را وصیت کند. زیرا هدف از منع وصیت به بیش از یک سوم دارایی، حفظ حقوق وراث است و در این مورد خاص به دلیل نبود ورثه، این قاعده اعمال نخواهد شد.

اثرات حقوقی وصیت ‌نامه

پیامدهای قانونی وصیت‌نامه ناظر به وضعیت پس از درگذشت موصی است. در زمان حیات فرد، او خود در خصوص دارایی‌هایش تصمیم‌گیری می‌کند و هیچ کس دیگر مجاز به مداخله نیست. به همین خاطر، این باور در میان مردم رایج است که انسان در حیات خود نیازی به وکیل یا وصی ندارد؛ اما به محض اینکه موصی فوت می‌کند، وراث با جدیت درصدد اجرای وصیت او برمی‌آیند.