تصرف عدوانی در ملک دیگران: مجازات، شرایط و نمونه شکوائیه
فهرست محتوا
تصرف عدوانی یا تصرف غاصبانه یکی از شایع‌ترین دعاوی حقوقی و کیفری در حوزه اموال و املاک است که می‌تواند برای مالکین اصلی دردسرساز و هزینه‌بر باشد. اما از نگاه قانون، تصرف عدوانی دقیقاً چیست و قانون چه مجازاتی برای آن در نظر گرفته است؟ در این مقاله به زبان ساده به بررسی ابعاد مختلف این جرم، شرایط اثبات آن و مراحل قانونی پیگیری می‌پردازیم و در پایان یک نمونه شکایت تصرف عدوانی را ارائه خواهیم داد.
تصرف عدوانی چیست؟
تصرف عدوانی به معنای ورود، تصرف و استیلا یافتن بر مال غیر (اعم از ملک، زمین، خانه، مغازه، خودرو و…) بدون رضایت مالک یا متصرف قانونی آن و به صورت غیرقانونی است. به فردی که این عمل را مرتکب می‌شود، غاصب می‌گویند.
نکته کلیدی این است که تصرف باید عدوانی باشد، یعنی متصرف نه تنها حق تصرف نداشته باشد، بلکه با علم و آگاهی و به قصد تجاوز، اقدام به تصرف کرده باشد.
ارکان و شرایط تحقق جرم تصرف عدوانی
برای اینکه یک عمل به عنوان تصرف عدوانی شناخته شود، باید شرایط زیر محقق شود:
مالکیت یا تصرف قانونی شاکی: شما باید ثابت کنید که در زمان تصرف، مالک ملک بوده‌اید یا به صورت قانونی (مثل اجاره) در آن تصرف داشته‌اید.
عدم رضایت مالک: متصرف بدون اجازه و رضایت شما اقدام به تصرف کرده باشد.
سابقه تصرف آرام و بدون تشنج: شما باید ثابت کنید که قبل از اقدام متهم، خودتان به صورت آرام و بدون جنجال (یعنی بدون منازعه و درگیری) مالک یا متصرف ملک بوده‌اید.
عدوانی بودن عمل: متهم با قصد و علم به مالکیت شما، اقدام به تصرف کرده باشد. این شرط، تصرف عدوانی را از تصرفات اشتباهی یا ناشی از یک سوءتفاهم متمایز می‌کند.
مجازات تصرف عدوانی چیست؟
مجازات این جرم در قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) پیش‌بینی شده است. بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی:
«هرکس به عنف ملک دیگری را تصرف کند یا اینکه ملکی را که در تصرف دیگری است به عنف یا تهدید از تصرف او خارج کند… به مجازات یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»
نکات مهم درباره مجازات:
حبس: مجازات اصلی، حبس از یک تا سه سال است.
جریمه نقدی: علاوه بر حبس، دادگاه می‌تواند مرتکب را به پرداخت جریمه نقدی نیز محکوم کند.
خروج اجباری: دادگاه علاوه بر مجازات حبس، حکم به خروج غاصب از ملک و اعاده وضع به حالت سابق (برگرداندن ملک به تصرف مالک) صادر می‌کند.
جبران خسارت: مالک می‌تواند برای خسارات وارده ناشی از تصرف (مثل عدم امکان استفاده از ملک، خسارات مالی و…) نیز به طور جداگانه دادخواست ضرر و زیان تقدیم کند.
مطالب مرتبط: تصرف عدوانی و مجازات آن
تفاوت تصرف عدوانی (کیفری) با خلع ید (حقوقی)
تصرف عدوانی: یک دعوای کیفری است. هدف اصلی، مجازات متجاوز (حبس و جریمه) و اعاده مال است. نیاز به اثبات قصد و علم متهم دارد.
خلع ید: یک دعوای حقوقی است. هدف اصلی، پس گرفتن ملک است، نه مجازات فرد. در اینجا نیاز به اثبات قصد مجرمانه نیست؛ فقط باید ثابت کنید شما مالک هستید و دیگری بدون حق در ملک شماست. معمولاً زمانی از راه حقوقی (خلع ید) اقدام می‌شود که نزاع و عنف در کار نباشد (مثل مستأگری که بعد از پایان اجاره، ملک را تخلیه نمی‌کند).
مدارک لازم برای شکایت تصرف عدوانی
برای اثبات ادعای خود در دادسرا، به مدارک محکمه‌پسند نیاز دارید، از جمله:
سند مالکیت (سند رسمی، قولنامه، بنچاق)
مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی)
استشهاد محلی (شهادت نامه اهالی محل)
عکس و فیلم از ملک قبل و بعد از تصرف
هرگونه مکاتبه یا اخطاریه که قبلاً برای متصرف ارسال کرده‌اید.
گزارش ضابطان دادگستری (پلیس ۱۱۰) در صورت حضور در محل و تنظیم گزارش.
درخواست مشاوره
نمونه شکوائیه تصرف عدوانی
در زیر یک نمونه فرم شکایت ارائه شده است. توجه داشته باشید که استفاده از وکیل برای تنظیم دقیق‌تر شکوائیه با توجه به جزئیات پرونده، اکیداً توصیه می‌شود.
شاکی: [نام و نام خانوادگی شاکی]، فرزند [نام پدر]، متولد [تاریخ تولد]، شماره ملی [شماره ملی]، ساکن [آدرس کامل]
متهم: [نام و نام خانوادگی متهم]، فرزند [نام پدر]، متولد [تاریخ تولد]، شماره ملی [در صورت معلوم]، شغل [شغل]، ساکن [آدرس کامل]
خواسته: تعقیب کیفری متهم به اتهام تصرف عدوانی ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی و صدور حکم به مجازات وی و اعاده ملک به تصرف اینجانب
دادگاه صالح: دادسرای عمومی و انقلاب [نام شهر]
شرح شکایت:
اینجانب مالک ملک واقع در [آدرس دقیق ملک شامل پلاک ثبتی، بخش، فرعی، قطعه و…] می‌باشم که مدارک مثبته آن (فوتوکپی سند مالکیت رسمی/ قولنامه ممضی) پیوست شده است.
این ملک تا تاریخ [تاریخ دقیق قبل از تصرف] به صورت آرام و بدون تشنج در تصرف و اختیار اینجانب بود. اما متعاقباً در تاریخ [تاریخ تصرف]، آقا/خانم [نام متهم] به صورت عدوانی و بدون هیچ حق و مجوز قانونی و با قصد تجاوز، با شکستن قفل/[یا ذکر نحوه تصرف] به ملک مذکور وارد شده و آن را به تصرف خود درآورده و تاکنون از تخلیه آن خودداری می‌نماید.
با توجه به اقدام خلاف قانون متهم و ایجاد اضطراب و نگرانی برای اینجانب و محروم کردن بنده از استفاده از مال خود، علیه وی به موجب ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی شکایت نموده و تقاضای تعقیب کیفری و مجازات وی و صدور حکم به خلع ید و اعاده ملک به تصرف این جانب را دارم.
مدارک پیوست:
فتوکپی سند مالکیت
فتوکپی شناسنامه و کارت ملی شاکی
استشهادیه محلی
عکس و مدارک دیگر
امضاء و اثر انگشت: [امضای شاکی]
تاریخ: [تاریخ روز]
نکات پایانی و هشدارها
سرعت عمل: پس از وقوع تصرف، در اسرع وقت برای شکایت اقدام کنید. تاخیر ممکن است به ضرر شما باشد.
مراجعه به پلیس: همزمان با تنظیم شکوائیه، می‌توانید به پلیس ۱۱۰ (ضابطان دادگستری) مراجعه کنید تا از محل بازدید و گزارش لازم را تنظیم کنند. این گزارش می‌تواند مدرک مهمی در دادگاه باشد.
مشاوره با وکیل: به دلیل پیچیدگی‌های فرآیند اثبات و دفاع، مشاوره با یک وکیل ملکی می‌تواند شانس موفقیت شما را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
عدم درگیری فیزیکی: به هیچ وجه سعی نکنید به صورت شخصی و با درگیری فیزیکی ملک را پس بگیرید، زیرا این عمل خود ممکن است منجر به طرح شکایت علیه شما شود. مسیر قانونی را دنبال کنید.
امیدواریم این مقاله راهنمای کاملی برای درک ابعاد قانونی تصرف عدوانی و نحوه اقدام علیه آن بوده باشد.