چک امانی یا امانتی چیست؟ نحوه صدور چک امانت و قوانین آن
به طور کلی، چک به عنوان یکی از وسایل پرداخت شناخته می‌شود، اما در برخی موارد می‌تواند به عنوان وثیقه و تضمین در معاملات مورد استفاده قرار گیرد. چک امانی دارای مفهومی پیچیده است و نیازمند دقت در به کارگیری آن است تا از بروز مشکلات قانونی و مالی جلوگیری شود. در این مقاله به تحلیل مفهوم چک امانی، کاربردهای مختلف آن، مسائل حقوقی مرتبط و نکات کلیدی در استفاده از این ابزار خواهیم پرداخت.
چک امانی چیست؟
چک امانی به نوعی چک اطلاق می‌شود که به منظور تضمین اجرای یک تعهد صادر می‌گردد. بر خلاف چک‌های رایج که برای پرداخت مبلغ مشخصی در تاریخ معین تنظیم می‌شوند، چک امانی غالباً به عنوان وثیقه یا ضمانت در قراردادهای کاری و معاملات به کار می‌رود و تا زمانی که تمامی تعهدات به طور کامل اجرا نشود، نزد طرف مقابل نگهداری می‌شود.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که در صورت عدم تحقق تعهدات، چک امانی ممکن است به عنوان وثیقه به بانک ارائه شود و طرف مقابل قادر خواهد بود از آن بهره‌برداری کند. این نوع چک معمولاً در معاملات بزرگ یا در شرایطی که نیاز به تضمین بیشتری احساس می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شرایط چک امانی
شرایط چک امانی به گونه‌ای تعریف می‌شود که این چک به عنوان تضمینی برای اجرای تعهدات مشخص در معاملات یا قراردادها صادر می‌گردد. این نوع چک معمولاً فاقد تاریخ سررسید است و تا زمانی که تمامی تعهدات مربوط به آن به طور کامل انجام نشود، نباید به بانک ارائه گردد.
صادرکننده چک امانی باید اطمینان حاصل کند که در صورت تحقق تعهدات، چک به او بازگردانده خواهد شد. همچنین، طرف مقابل تنها در صورتی مجاز به ارائه چک به بانک است که تعهدات توافق‌شده به درستی اجرا نشود. در صورت نقض شرایط توافق، صادرکننده حق شکایت و پیگیری قانونی خواهد داشت.
نکته قابل توجه این است که اگر در قرارداد میان طرفین به شماره چک و امانی بودن آن اشاره شده باشد، این نشان‌دهنده امانی بودن چک است و دارنده آن باید مطابق با تعهدات طرفین عمل کند. در غیر این صورت، ممکن است عواقب کیفری نظیر خیانت در امانت یا سوءاستفاده از مهر یا امضای سفید برای او به دنبال داشته باشد.
چگونه چک امانت بنویسیم؟
نوشتن یک چک امانی مشابه نوشتن چک معمولی است. برای تهیه چک امانی، ابتدا باید مبلغ و نام دریافت‌کننده را مانند چک‌های عادی وارد کنید. سپس در قسمت “توضیحات” یا “در وجه”، ذکر کنید که این چک به عنوان “امانت” یا “ضمانت” صادر شده است. می‌توانید از عباراتی نظیر “این چک صرفاً برای تضمین تعهدات قرارداد شماره …. صادر گردیده و تا زمان انجام کامل تعهدات نباید نقد شود” استفاده کنید.
علاوه بر این، می‌توانید تاریخ را با توافق طرفین مشخص کرده و تاریخ پایان پروژه، تحویل آن به کارفرما یا پایان قرارداد را به عنوان تاریخ سررسید چک در نظر گرفته و در سامانه صیاد ثبت کنید. در نهایت، چک را امضا کرده و به دریافت‌کننده بدهید و حتماً نسخه‌ای از قرارداد یا توافقی که این چک به آن مربوط می‌شود، نزد خود نگه دارید.
ثبت چک امانی
ثبت چک امانی در سامانه صیاد، همانند چک‌های عادی می‌ماند.
چک امانی در قانون جدید چک
انواع مختلف چک شامل چک عادی، چک تأیید شده، چک تضمینی، چک مسافرتی، چک موردی، چک عمومی و چک صیادی هستند. چک امانی به عنوان یک نوع چک در قوانین شناخته نمی‌شود؛ بنابراین این نوع چک‌ها در واقع از دسته چک‌های عادی به شمار می‌آیند که با ذکر ویژگی امانی در متن آن‌ها، به عنوان امانی تلقی می‌گردند.
مطالب مرتبط: متن اظهارنامه استرداد لاشه چک
در گذشته، چک‌های امانی بدون تاریخ انتشار می‌شدند و قابلیت وصول داشتند. اما با اصلاحات قانونی اخیر و ورود چک‌های صیادی جدید، به بحث چک امانی چارچوب مشخصی داده شد. بر اساس این چارچوب، رعایت نکات زیر الزامی است:
- لطفاً متن مورد نظر خود را برای پارافریز ارائه دهید تا بتوانم آن را بازنویسی کنم.
- اطلاعات مربوط به صادرکننده و گیرنده چک باید به وضوح قید گردد.
- چک باید در سیستم صیاد به ثبت برسد.
متن رسید چک امانت
در متن رسید چک باید موارد زیر ذکر شود:
- لطفاً در رسید، شماره، مقدار، مبلغ و جزئیات کامل چک را قید کنید.
- به صراحت بیان شده است که چک مورد نظر به‌عنوان امانت در اختیار دریافت‌کننده قرار دارد و او مجاز به واگذاری آن به دیگران نیست.
- لطفاً تا حد امکان به توافق اولیه و الزامی که موجب صدور این چک شده است، اشاره گردد.
نمونه رسید چک امانی
اینجانب……………… چک شماره……………… را به منظور تضمین اجرای مسئولیت‌های مرتبط با قرارداد شماره………………، به عنوان امانت به……………… تحویل می‌دهم. ایشان مجاز به انتقال آن به هیچ فردی نیستند و در صورت نقض این تعهد، علاوه بر دریافت مجدد چک، حق درخواست مبلغ آن را نیز برای خود محفوظ می‌دارم.
برگشت زدن چک امانی
برگشت زدن چک امانی هیچ تفاوتی با سایر چک‌ها ندارد. بانک در فرآیند برگشت زدن چک، به امانی بودن آن توجه نمی‌کند و در صورت وجود شرایط لازم مانند تاریخ و امضا، اقدام به برگشت زدن می‌نماید. همه چک‌ها، چه امانی و چه غیر امانی، به عنوان وسیله‌ای برای پرداخت عمل می‌کنند و در زمان سررسید، اگر موجودی کافی وجود نداشته باشد، دارنده چک می‌تواند با دریافت گواهی عدم پرداخت، آن را برگشت بزند.
روش های ابطال چک امانی
در قوانین مربوط به چک، مفهومی به نام ابطال چک امانی وجود ندارد. اگر امانت‌گذار تمام مسئولیت‌های خود طبق توافقنامه را به انجام رسانده باشد و قصد داشته باشد تا چک امانی خود را دریافت کند، می‌تواند از دو طریق حقوقی و کیفری اقدام نماید.
روش حقوقی
در این رویکرد، درخواست استرداد لاشه چک به نام امین ارائه می‌شود و بیان می‌گردد که تمامی مسئولیت‌ها و تعهدات مرتبط با قرارداد اصلی به طور کامل انجام شده است؛ اما علی‌رغم این موضوع، امین از بازگرداندن چک امانتی خودداری می‌کند.
مطالب مرتبط: استرداد لاشه چک
روش کیفری
در نظام کیفری، امانت‌گذار قادر است به اتهام خیانت در امانت، علیه امین اقامه دعوی کند. برای این منظور، باید توجه داشت که چک امانی تنها در صورتی در دست امین قرار دارد که امانت‌گذار به تعهدات خود عمل کرده باشد. با انجام این تعهدات، دیگر دلیلی برای نگهداری چک امانی توسط امین باقی نمی‌ماند. در صورت درخواست امانت‌گذار و عدم بازگرداندن آن از سوی امین، که به نوعی نشان‌دهنده تصاحب غیرقانونی او است، می‌توان سوء نیت امین را به عنوان دلیلی برای وقوع جرم خیانت در امانت اثبات کرد.
چه زمانی امانت گذار می‌تواند چک را مطالبه کند؟
امانت‌دار تنها زمانی قادر است درخواست چک را داشته باشد که تمامی الزامات قراردادی را به درستی انجام داده باشد. در این صورت، می‌تواند درخواست بازپس‌گیری چک امانی را ارائه دهد.
چک امانی در وجه حامل
اگر نام دریافت‌کننده‌ای بر روی چک نوشته نشده باشد، به این معناست که چک به‌عنوان چک حامل تلقی می‌شود و هر فردی که آن را در دست داشته باشد، می‌تواند به‌عنوان مالک شناخته شود و با مراجعه به بانک، وجه آن را دریافت کند.
نکته قابل توجه
لازم به ذکر است که پیش‌تر، صدور چک‌های امانی به‌صورت چک حامل از نظر قانونی بلا مانع بود، هرچند از نظر حقوقی چندان توصیه نمی‌شد. اما با تصویب قانون جدید چک و به‌وجود آمدن دسته چک‌های صیادی، صدور چک‌های حامل دیگر مجاز نمی‌باشد.
راه‌های جلوگیری از سوءاستفاده از چک امانی در وجه حامل
بر اساس قوانین مربوط به صدور چک، دارنده چک این امکان را دارد که در موعد مقرر به بانک مراجعه کرده و آن را نقد کند. برای جلوگیری از سوءاستفاده و نقد شدن چک به عنوان امانت، ضروری است که برای بانک روشن شود که این چک صرفاً به عنوان تضمین قرارداد صادر شده است. به همین منظور، می‌توان عبارت زیر را در چک قید کرد:
اعتبار چک امانی
چک امانی از نظر قوانین اعتبار دارد، اما ویژگی‌هایی متفاوت از چک‌های معمولی دارد. در صورتی که در متن چک، وضعیت امانی بودن ذکر شود، جنبه کیفری آن از بین می‌رود و دارنده نمی‌تواند علیه صادرکننده اقدام قانونی کیفری کند؛ با این حال، بانک به چنین چکی توجه کرده و در صورت مراجعه دارنده، وجه آن را پرداخت می‌کند.
لازم به ذکر است که اگر دارنده چک امانی با مراجعه به بانک متوجه بی‌محل بودن چک شود و گواهی عدم پرداخت دریافت کند، قادر خواهد بود علیه صادرکننده دعوی حقوقی مطرح کند. او باید در دادگاه اثبات کند که صادرکننده به تعهدات مندرج در قرارداد خود عمل نکرده و باعث خسارت و زیان به وی شده است.
انتقال چک امانی به شخص ثالث
در صورتی که چک امانی برای طرف مقابل صادر شود و طبق توافق، در تاریخ مشخصی به او بازگردانده گردد، اگر وی چک را خرج کرده و به فرد دیگری منتقل کند، بر اساس قوانین امکان اقداماتی به شرح زیر وجود دارد:
- با اطلاع‌رسانی به بانک در مورد پرداخت مبلغ مربوط به آن چک، می‌توان از انجام این پرداخت جلوگیری کرد و فوراً اقدام به طرح دعوی برای استرداد اصل چک نمود.
- برای انجام اقدام مورد نظر، ضروری است که مدرک مکتوب و قابل اعتمادی برای تأیید امانی بودن چک ارائه شود.
راه‌های اثبات خیانت در امانت چک
خیانت در امانت چک را می‌توان از روش‌های مختلفی اثبات کرد. اما پیش از آن، لازم است که مفهوم خیانت در امانت چک امانی را بررسی کنیم. اگر فردی به منظور وادار کردن دیگری به انجام تعهداتش، چکی به عنوان امانت دریافت کند و سپس بدون هیچ دلیل موجهی اقدام به نقد کردن آن نماید، در واقع مرتکب خیانت در امانت چک شده است.
چک به عنوان امانت شناخته نمی‌شود در صورتی که مدارک و رسیدهای مناسب ارائه نگردد یا در متن چک از واژه “تضمین” استفاده نشده باشد. مجازات برای برگشت زدن چک امانی تنها در صورتی اجرا خواهد شد که خیانت در امانت به اثبات برسد.
راه‌های اثبات خیانت در امانت چک عبارت است از:
- تصریح فردی که عمل مجرمانه انجام داده است.
- گواهی دادن دو نفر یا بیشتر
- قاضی با تحلیل مدارک و مستندات موجود در پرونده
- تحویل مدارک توسط فردی که چک را صادر کرده است.
- تحویل رسید به فردی که چک به او واگذار شده است.
لایحه دفاعیه چک امانی
برای تهیه لایحه دفاعیه در خصوص چک امانی، لازم است به موارد زیر دقت شود:
- اطلاعات دقیق خود و فردی که چک به او واگذار شده، باید به طور کامل درج گردد.
- لطفاً جزئیات دقیق در مورد چک و دلایل ارائه آن را بیان کنید
- اتفاق را به طور مختصر توضیح داده و به قوانین مربوطه اشاره کنید.
- چنانچه شواهد و مستندات موجود باشد، ضروری است که در متن لایحه به آن‌ها اشاره گردد.
رای وحدت رویه در خصوص چک امانی
رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عالی کشور:بر اساس بند ۱۱ قانون چک، در تمامی جرائم مرتبط با چک، تنها در صورتی می‌توان صادرکننده را تحت پیگرد کیفری قرار داد که دارنده، در بازه شش ماهه از تاریخ صدور، به بانک محال‌علیه مراجعه کند و همچنین در همین مدت، شکایت خود را به ثبت برساند. همچنین، خارج کردن مواردی که با بند ۱۳ اصلاحی قانون چک همخوانی دارند از این قاعده، فاقد توجیه و مستند قانونی است. بنابراین، حکمی که از شعبه ۲۸ دادگاه تجدید نظر استان تهران صادر شده و با این دیدگاه همخوانی دارد، به اتفاق آراء با اصول قانونی مطابقت دارد.
مطالب مرتبط: جرم عدم استرداد لاشه چک
این حکم بر مبنای بند ۲۷۰ قانون آئین دادرسی کیفری محاکم عمومی و انقلاب صادر شده و در موارد مشابه برای دیوان عالی کشور و سایر محاکم الزامی است.
تفاوت چک امانی و ضمانتی
چک امانی به ظاهر مفهوم قابل قبولی دارد، اما در واقعیت معایب زیادی را به همراه دارد. در تعاملات و روابط اقتصادی که افراد مختلف برقرار می‌کنند، چک امانی به عنوان جایگزینی برای چک تضمینی به شمار می‌رود. این موضوع ناشی از آن است که قانون‌گذار در ماده ۱۳ اصلاحی قانون چک در سال ۱۳۷۲، برای چکی که به عنوان تضمین صادر شده و پرداخت نشده، مجازات حبس بین ۶ ماه تا ۲ سال و یا جریمه نقدی از یکصد هزار ریال تا ده میلیون ریال پیش‌بینی کرده است.
نکته حائز اهمیت این است که این مجازات باعث شده تا در معاملات، طرفین به جای استفاده از واژه تضمین، از کلمه امانت بهره ببرند و در حقیقت این اصطلاح به عنوان راهی برای فرار صادرکننده چک عمل می‌کند.
هدف ارائه دهنده چک امانی
صادرکننده چک امانی این سند را به منظور ایجاد اعتماد و انگیزش در طرف مقابل تنظیم می‌نماید. به طور کلی، این چک در قبال وجود یک توافقنامه یا تعهد مشخص صادر می‌شود.
جمع بندی
صدور چک امانی از دیدگاه قانونی و مطابق با قوانین جدید مشکلی ندارد؛ اما ضروری است که با شناخت کامل از قوانین و محدودیت‌های تازه‌ای که در این زمینه وجود دارد، اقدام کنید. برای اینکه چک معتبر باشد، باید الزامات مربوط به ثبت و صدور آن در سامانه صیاد را رعایت کنید تا در آینده دچار خسارت مالی نشوید.
به‌طور کلی، چک امانی ابزاری موثر برای تأمین تعهدات در معاملات و قراردادها به شمار می‌آید که به‌عنوان وثیقه یا تضمین برای اجرای صحیح توافقات استفاده می‌شود. با تعیین دقیق شرایط استفاده و نگهداری از چک امانی، طرفین می‌توانند از بروز مشکلات و اختلافات جلوگیری کنند.
مطالب مرتبط: مطالبه وجه چک