شلاق تعزیری چیست

مجازات‌های ذکر شده در قانون مجازات اسلامی به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند: حد، دیه، قصاص و تعزیر. تعزیر به مجازاتی اطلاق می‌شود که در شریعت حکمی برای آن وجود ندارد و تنها در قوانین مشخص شده است. در این حالت، حداقل و حداکثر مجازات تعیین شده و قاضی مسئولیت تعیین مقدار دقیق آن را بر عهده دارد.

یکی از اشکال مجازات‌های تعزیری، شلاق است که علاوه بر نوع تعزیری، شامل نوع حدی نیز می‌باشد. نکته قابل توجه این است که هرچند هر دو نوع مجازات تحت عنوان شلاق شناخته می‌شوند، اما شلاق تعزیری به عنوان یکی از مجازات‌های تعزیری، دارای قوانین و مقررات خاص خود است. یکی از مسائل مهمی که در این زمینه مطرح شده، موضوع تبدیل این مجازات به جزای نقدی است که برای بسیاری از محکومین سوال‌برانگیز است.

بنابراین، در این مقاله، نخست به بررسی مفهوم شلاق تعزیری پرداخته و سپس روش‌های اجرای آن، فرایند خرید، تبدیل آن به جزای نقدی، هزینه‌ها و شرایط اعمال این مجازات بر زنان و نیز تمایز آن با شلاق حدی مورد تحلیل قرار گرفته است.

شلاق تعزیری چیست

جرایم مشخص شده در قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های گوناگونی را شامل می‌شوند. یکی از این مجازات‌ها، شلاق است که به دو دسته شلاق تعزیری و شلاق حدی تقسیم می‌شود. شلاق تعزیری به لحاظ احکام و مقررات، به ویژه در زمینه تبدیل به جزای نقدی، کاملاً با شلاق حدی متفاوت است. بنابراین، ضروری است که به تحلیل این نوع شلاق بپردازیم و به این پرسش پاسخ دهیم که شلاق تعزیری چیست؟ در مرحله بعد، تفاوت‌های میان شلاق تعزیری و شلاق حدی را بررسی خواهیم کرد.

با توجه به اینکه شلاق تعزیری یکی از اشکال مجازات‌های تعزیری به شمار می‌آید، برای تبیین مفهوم این نوع شلاق، ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که مجازات تعزیری چیست و سپس با بهره‌گیری از تعریف مجازات تعزیری، به توضیح شلاق تعزیری بپردازیم.

مطالب مرتبط: شرایط اجرای حکم شلاق رابطه نامشروع

در ماده 14 قانون مجازات اسلامی، قانون‌گذار مجازات‌های تعیین شده در این قانون را به چهار دسته کلی تقسیم کرده است: حد، قصاص، دیه و تعزیر. هر یک از این دسته‌ها نیز به نوبه خود شامل انواع و زیرمجموعه‌هایی هستند.

تعزیر یا مجازات تعزیری به مجازاتی اطلاق می‌شود که در متون اسلامی مشخص نشده و قانون آن را به عنوان تنبیه برای نقض قوانین دولتی یا ارتکاب گناهان شرعی تعیین کرده است. این نوع مجازات‌ها در قوانین دارای حداقل و حداکثر مشخصی هستند و تعیین مقدار دقیق آن بر عهده قاضی پرونده قرار دارد.

حتما بخوانید : شرایط اجرای حکم شلاق رابطه نامشروع

یکی از اشکال مجازات‌های تعزیری، شلاق است. این نوع مجازات به اعمالی اطلاق می‌شود که در صورت وقوع جرایم تعزیری، با استفاده از یک نوار چرمی، بر بدن مجرم ضرباتی وارد می‌شود. شیوه وارد کردن این ضربات و همچنین سایر قوانین و مقررات مرتبط، از جمله امکان تبدیل آن به جزای نقدی، با شلاق حدی متفاوت است.

بر اساس ماده 19 قانون مجازات اسلامی، که به تعیین درجات مجازات‌های تعزیری پرداخته، شلاق تعزیری به سه دسته تقسیم می‌شود: 1- درجه 6: شامل شلاقی از 31 تا 74 ضربه و حداکثر 99 ضربه برای جرائم مرتبط با عفت. 2- درجه 7: شامل شلاقی از 11 تا 30 ضربه. 3- درجه 8: شامل شلاقی که حداکثر تا 10 ضربه اعمال می‌شود.

پس از روشن شدن مفهوم شلاق تعزیری، در قسمت‌های بعدی به بررسی روش‌های اعمال آن، فرآیند خرید و تبدیل این نوع تنبیه به جریمه مالی خواهیم پرداخت. همچنین به این سوال پاسخ خواهیم داد که چه تفاوتی میان شلاق تعزیری و شلاق حدی وجود دارد.

نحوه زدن شلاق تعزیری

شلاق تعزیری یکی از انواع مجازات‌های غیرحدی است که امکان تبدیل آن به جزای نقدی نیز وجود دارد. در مقایسه با شلاق حدی، این نوع شلاق از نظر نحوه اجرا و شدت ضربات تفاوت‌های قابل توجهی دارد. به طور کلی، به خاطر خفیف‌تر بودن جرایم تعزیری نسبت به جرایم حدی، اجرای این نوع شلاق با ملایمت بیشتری صورت می‌گیرد.

باید اشاره کرد که قوانین مربوط به اجرای مجازات شلاق تعزیری به قدری حائز اهمیت است که نقض آن‌ها ممکن است مجری حکم را با پیامدهای حقوقی و کیفری مواجه سازد. بنابراین، در این قسمت به تشریح شیوه اجرای شلاق تعزیری خواهیم پرداخت و به این پرسش پاسخ می‌دهیم که چه احکام و مقرراتی بر اجرای این نوع مجازات حاکم است؟

روش اجرای شلاق تعزیری در “آیین‌نامه اجرای احکام حدود، سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو، جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و منع از اقامت در مکان یا مکان‌های خاص” که در سال 1398 به تأیید رئیس قوه قضاییه رسیده، تعیین شده است. طبق این آیین‌نامه، برگزاری حکم شلاق تعزیری با رعایت اصول و مقررات زیر انجام می‌شود:

مجازات شلاق با استفاده از یک نوار چرمی به هم پیچیده و بدون گره اعمال شده است. این نوار دارای طولی بین 100 تا 120 سانتی‌متر و قطر تقریبی 1.5 سانتی‌متر می‌باشد.

ضربه‌های شلاق تعزیری به بخش‌های خاصی از بدن ممنوع است؛ این بخش‌ها شامل ناحیه جلویی بدن، سر، صورت، گردن و نواحی حساس می‌باشند.

قبل از اینکه حکم شلاق به اجرا درآید، فرد محکوم نباید به مصرف داروهای بی‌حس‌کننده و مسکن بپردازد.

اگر محکوم در حین اجرای مجازات شلاق تعزیری بیهوش شود، عمل زدن شلاق متوقف می‌گردد و تا زمانی که به طور کامل بهبود یابد، ادامه نخواهد داشت.

در حین اعمال مجازات شلاق، محکوم باید با لباس مناسب و متعارف حاضر شود و در این زمینه، تصمیم قاضی مربوط به اجرای احکام کیفری تعیین‌کننده خواهد بود.

روش اجرای شلاق تعزیری به این شکل است که فرد محکوم باید به طور خوابیده بر روی شکم قرار گیرد. محل برخورد شلاق بر روی پشت بدن است و نواحی سر، صورت، گردن و اندام تناسلی مستثنی می‌باشند. این ضربات باید با شدت متوسط و به صورت یکنواخت در یک جلسه به محکوم وارد گردد، به گونه‌ای که آسیبی جدی به سلامت یا اعضای بدن وی نرساند.

در زمان اجرای مجازات شلاق تعزیری، قاضی مربوط به احکام کیفری در محل حضور دارد و نظارت بر روند اجرای حکم با اوست. با این حال، شمارش تعداد ضربات توسط نماینده قاضی انجام می‌شود. پس از اتمام اجرای مجازات، جزئیات مربوط به این فرآیند در صورت‌جلسه‌ای ثبت می‌شود و پس از امضای قاضی، مأمور اجرای حکم و محکوم، این مدارک به پرونده کیفری اضافه می‌گردد.

خرید شلاق تعزیری

یکی از موضوعات رایج در میان مردم درباره مجازات شلاق تعزیری، مسئله خرید آن است. بسیاری از افرادی که به این نوع مجازات محکوم شده‌اند، این پرسش را مطرح می‌کنند که چه شرایط و روش‌هایی برای خرید شلاق تعزیری وجود دارد؟

قبل از اینکه به پرسش مطرح شده پاسخ دهیم، ضروری است اشاره‌ای به نکته‌ای داشته باشیم. اصطلاح «خرید شلاق» یک عبارت غیررسمی و غیرحقوقی است که در قانون مجازات اسلامی به آن اشاره‌ای نشده است. معادل قانونی و معتبر این اصطلاح، تبدیل شلاق به جریمه مالی می‌باشد.

بر اساس بند (ت) ماده 37 قانون مجازات، شلاق تعزیری به عنوان یکی از اقسام مجازات‌های تعزیری، قابلیت تغییر به سایر انواع مجازات‌های تعزیری را دارد، با این شرط که درجه آن یک درجه کمتر باشد. به این ترتیب، تبدیل شلاق تعزیری به جزای نقدی در حکم دادگاه و پرداخت آن نیز امکان‌پذیر است، مشروط بر اینکه یکی از شرایط تخفیف مجازات برقرار باشد. این شرایط به شرح زیر است:

عوامل مختلفی می‌توانند در تصمیم‌گیری درباره متهم تأثیرگذار باشند، از جمله گذشت شاکی، همکاری مؤثر متهم با مراجع تحقیق، شرایط خاص مربوط به وقوع جرم نظیر انگیزه‌های اخلاقی، اعتراف متهم به عمل خود، احساس پشیمانی وی، سابقه مثبت او، یا وضعیت خاصی همچون سن بالا و بیماری. همچنین، تلاش‌های متهم برای کاهش عواقب جرم، میزان کم‌توجهی به خسارت وارد شده و نقش اندک وی در شکل‌گیری جرم نیز از جمله موارد مهم به شمار می‌آیند.

شایان ذکر است که علاوه بر امکان خرید شلاق تعزیری، در زمان صدور حکم و همچنین در مراحل اجرایی آن، تحت شرایط خاصی می‌توان برای تغییر شلاق تعزیری به مجازات نقدی اقدام کرد. به این ترتیب، چنانچه مانع پزشکی برای اجرای حکم وجود داشته باشد و پزشکی قانونی تشخیص دهد که امیدی به بهبودی محکوم نیست، مطابق با ماده 502 قانون آیین دادرسی کیفری، قاضی مربوطه پرونده را برای تغییر مجازات به دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارسال می‌کند که در این حالت ممکن است مجازات شلاق به جزای نقدی تبدیل شود.

تبدیل شلاق تعزیری به جزای نقدی

با توجه به اینکه مجازات شلاق به عنوان یک تنبیه سخت تلقی می‌شود و از سوی دیگر، جزای نقدی به عنوان مجازاتی ملایم به شمار می‌آید، سوالی که بسیاری از افرادی که به شلاق محکوم شده‌اند، با آن روبرو هستند این است که آیا امکان تبدیل این نوع مجازات به جزای نقدی وجود دارد و اگر پاسخ مثبت باشد، شرایط لازم برای این تبدیل چیست؟

برای پاسخ به این پرسش، باید ذکر کرد که تبدیل شلاق تعزیری به مجازات مالی، در دو مرحله یعنی صدور حکم و اجرای آن، به وضوح در قوانین مورد اشاره قرار گرفته است. هر یک از این مراحل دارای شرایط ویژه‌ای است که در توضیحات زیر به آن پرداخته می‌شود:

در زمان صدور رأی، چنانچه یکی از عوامل کاهش مجازات، همچون عفو شاکی، شرایط ویژه متهم نظیر بیماری یا پیری و همکاری مؤثر او وجود داشته باشد، دادگاه می‌تواند مجازات شلاق تعزیری را به نوع دیگری از مجازات‌های تعزیری، از جمله جریمه نقدی، تغییر دهد و این موضوع را در رأی خود به وضوح بیان کند.

در مرحله اجرای حکم، اگر مانع پزشکی و تشخیص پزشکی قانونی وجود داشته باشد که نشان دهد امیدی به بهبودی محکوم نیست، قاضی مسئول اجرای احکام پرونده را به دادگاه صادرکننده رای قطعی ارسال می‌کند تا مجازات شلاق به یکی از دیگر مجازات‌های تعزیری، مانند جزای نقدی، تغییر یابد.

قیمت شلاق تعزیری

در قسمت‌های پیشین، به سوالاتی از جمله مفهوم شلاق تعزیری و شیوه اجرای آن پاسخ دادیم و همچنین شرایط قانونی برای تبدیل این نوع مجازات به جزای نقدی را در قانون مجازات اسلامی بررسی کردیم.

یکی از پرسش‌های اساسی که برای بسیاری از متهمان، محکومین و خانواده‌هایشان در ارتباط با این نوع مجازات تعزیری مطرح می‌شود، موضوع هزینه شلاق تعزیری است. به عبارت دیگر، هر ضربه از این شلاق معادل چند تومان جریمه نقدی خواهد بود؟

برای پاسخ به سؤالات مطرح‌شده، باید به ماده 27 قانون مجازات اسلامی اشاره کرد: «… اگر مجازات تعیین‌شده شامل شلاق تعزیری یا جریمه مالی باشد، هر روز حبس معادل سه ضربه شلاق یا سیصد هزار (300.000) ریال به حساب می‌آید. در صورتی که مجازات‌ها متعدد باشند، محاسبه به ترتیب شامل حبس، شلاق و جریمه مالی خواهد بود.»

بر اساس مصوبه هیات وزیران در تاریخ شانزدهم آبان ماه سال نود و پنج، جزای نقدی جایگزین حبس که در ماده (27) قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده، از 30 هزار تومان به 40 هزار تومان تغییر یافته است. بنابراین، اگرچه مصوبه به موضوع حبس مربوط می‌شود، اما با توجه به هم‌ارزی مجازات‌ها، هم‌اکنون هر 3 ضربه شلاق تعزیری معادل 40 هزار تومان جزای نقدی به حساب می‌آید.

شلاق تعزیری زنان

اجرای حکم شلاق تعزیری و روش انجام آن، بر اساس مقررات ویژه‌ای که در (آیین‌نامه مربوط به اجرای احکام حدود، سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو و جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و ممنوعیت از سکونت در مکان‌ها یا محل‌های مشخص) تعیین شده است، صورت می‌گیرد.

به طور معمول، روش اجرای شلاق تعزیری برای زنان و مردان یکسان است و تفاوتی بین آن‌ها وجود ندارد. با این حال، به دلیل شرایط خاص زنان از جمله بارداری و نیاز به رعایت حجاب و کرامت آن‌ها، اجرای این نوع مجازات برای این گروه از مجرمین تفاوت‌هایی با مردان دارد که در ادامه به تشریح این موارد خواهیم پرداخت.

مجازات شلاق برای زنان مجرم تحت نظارت قاضی اجرای احکام کیفری و توسط مامور زن مجرب انجام می‌شود. در زمان اجرای این حکم، حضور مردان ممنوع است؛ اما اگر طبق دستور صادره، این مجازات باید در یکی از مکان‌های عمومی اجرا شود، حضور مردان بلامانع است و مجازات در شرایطی انجام می‌گیرد که محکوم در حالت نشسته قرار داشته باشد.

علاوه بر این، در صورت وجود هر یک از این موانع، قاضی اجرای احکام پس از تایید پزشکی قانونی، مجوزی برای به تعویق انداختن اجرای حکم شلاق تعزیری تا زمانی که مانع برطرف شود، صادر خواهد کرد. این موانع شامل بارداری، زایمان (حداکثر تا شش ماه پس از زایمان)، دوران شیردهی (حداکثر تا دو سالگی کودک)، بیماری جسمی یا روانی محکوم و همچنین دوران حیض یا استحاضه می‌باشد.

تفاوت شلاق تعزیری با شلاق حدی

شلاق تعزیری تنها نوع شلاق موجود در قانون مجازات اسلامی نیست. در این قانون، نوع دیگری به نام شلاق حدی نیز تعریف شده است که شامل احکام و مقررات خاص خود می‌باشد. از آنجا که این دو نوع شلاق از جنبه‌های مختلف تفاوت‌های معناداری با یکدیگر دارند، در این بخش به بررسی تمایزات میان شلاق تعزیری و شلاق حدی خواهیم پرداخت.

در قوانین موجود، مقدار شلاق تعزیری به شکل حداقل و حداکثر تعیین شده است و قاضی در صدور حکم، آزادی عمل در انتخاب میزان دقیق آن را دارد. اما برای مجازات‌های حدی، مقادیر به طور خاص در شرع و قانون مشخص شده‌اند و قاضی موظف است که بر اساس آن مقادیر حکم صادر کند. به عنوان مثال، برای رابطه نامشروع، مجازات از 1 تا 99 ضربه شلاق تعزیری تعیین شده، در حالی که برای شرب خمر، مجازات مشخصاً 80 ضربه شلاق حدی است.

محکومیت یک شخص به شلاق حدی، به عنوان یکی از مصادیق سوء پیشینه کیفری شناخته می‌شود و منجر به محرومیت وی از حقوق اجتماعی به مدت دو سال خواهد شد. در عوض، محکومیت به شلاق تعزیری، حتی اگر در شدیدترین حالت باشد، به عنوان سوء پیشینه کیفری به حساب نمی‌آید.

اگر محکوم پیش از اجرای حکم شلاق به مدت معینی در زندان بوده باشد، در زمان اجرای شلاق تعزیری، آن مدت از تعداد ضربات کسر می‌شود؛ اما در مورد شلاق حدی، مدت حبس قبلی تاثیری نخواهد داشت و مجازات شلاق به طور کامل به اجرا درخواهد آمد.

شلاق تعزیری، در شرایط معین که در قانون مشخص شده، قابلیت کاهش، خرید و تبدیل به جریمه مالی را دارد. اما در خصوص شلاق حد، قاضی هیچ اختیاری برای کاهش یا تغییر آن به دیگر مجازات‌ها ندارد و باید طبق مقررات قانونی اجرا شود.

مطالب مرتبط: سرقت تعزیری چه نوع سرقتی است و چه مجازاتی دارد؟

روش اجرای این دو نوع شلاق متفاوت است. شلاق حدی در زمانی به اجرا در می‌آید که فرد محکوم ایستاده باشد؛ در مورد مردان، شلاق از ناحیه شانه تا مچ پا و برای زنان از شانه تا پایین کمر اعمال می‌شود. در مقابل، شلاق تعزیری زمانی اجرا می‌شود که محکوم به صورت خوابیده بر روی شکم قرار گرفته باشد و تنها به ناحیه پشت، به جز سر، صورت، گردن و ناحیه خصوصی، ضربه زده می‌شود.

سوالات متداول

1- شلاق تعزیری چیست؟

2- قیمت شلاق تعزیری چقدر است؟

3- شرایط خرید شلاق تعزیری چیست؟