فرجام خواهی چیست و چه شرایطی دارد؟
آرای صادره از محاکم حقوقی و کیفری، حتی پس از نهایی شدن، ممکن است به اشتباهات و خطاهایی دچار شوند. به همین دلیل، قانون‌گذار تدابیر و ابزارهای ویژه‌ای را برای اعتراض به این آرای پیش‌بینی کرده است تا از تضییع حقوق افراد جلوگیری کند. یکی از این شیوه‌های مهم اعتراض، فرجام‌خواهی است. این نوع اعتراض دارای شرایط، شیوه و دلایل خاصی است و تنها در صورتی قابل اجراست که تمامی پیش‌نیازهای تعیین‌شده در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری برآورده شود. پیگیری فرجام‌خواهی در دیوان عالی کشور یک مرحله حساس به شمار می‌آید و نیازمند دقت ویژه‌ای است، چرا که هر نوع خطا در این مرحله می‌تواند به نقض حقوق شما منجر شود. بنابراین، حضور یک وکیل مجرب در زمینه فرجام‌خواهی امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. در گروه حقوقی حجتیان، با همکاری وکلای پایه یک دادگستری، در کنار شما خواهیم بود و تلاش خواهیم کرد تا در تمامی مراحل دادرسی به موفقیت دست یابید. در این مقاله که توسط تیم حجتیان تهیه شده است، ابتدا مفهوم فرجام‌خواهی را توضیح خواهیم داد. سپس مرجع رسیدگی به این نوع اعتراض و آرای قابل فرجام را معرفی خواهیم کرد. در ادامه، شرایط، موارد و دلایل قانونی این روش اعتراض را بررسی می‌کنیم و در نهایت، مراحل و چگونگی انجام فرجام‌خواهی را به تفصیل شرح خواهیم داد.
فرجام خواهی چیست؟
فرجام‌خواهی به معنای ارائه درخواست برای بررسی مجدد یک پرونده به منظور تعیین سازگاری یا عدم سازگاری رأی صادر شده با اصول شرعی و قوانین موجود است. این درخواست امکان دارد برای پرونده‌های حقوقی و کیفری مطرح شود. فرجام‌خواهی یکی از ابزارهای مهم برای اعتراض به آرایی است که از سوی دادگاه در زمینه دعاوی حقوقی و کیفری صادر گردیده است.
با درخواست فرجام، پرونده‌ای که پیش‌تر حکم نهایی برای آن صادر شده، مجدداً بررسی می‌شود. این مسئله تنها در مواردی امکان‌پذیر است که قانون‌گذار در مقررات مربوط به آیین دادرسی مدنی و کیفری، پیش‌بینی کرده است و فقط در صورت وجود شرایط ویژه، امکان انجام چنین اقدامی وجود دارد.
انواع فرجام خواهی
به طور کلی، امکان درخواست فرجام در هر دو نوع دعاوی حقوقی و کیفری وجود دارد. با این حال، اصطلاحات “فرجام اصلی” و “فرجام تبعی” نیز در زمینه حقوق دادرسی مدنی مورد استفاده قرار می‌گیرند و نشان‌دهنده تقسیم‌بندی‌های متفاوتی از فرجام خواهی هستند.
فرجام خواهی اصلی
وقتی که یک شخص درخواست خود را به دادگاه ارائه می‌دهد، در حقیقت از آن نهاد قضایی می‌خواهد که درباره یک اعتراض یا ادعای خاص تصمیم‌گیری کند. پس از این مراحل، دادگاه رأی خود را صادر کرده و آن را به فرد خواهان تحویل می‌دهد.
فرجام خواهی تبعی
فرجام تبعی به مفهوم ارائه یک درخواست مختصر از سوی شخص است که پس از دریافت پاسخ به درخواست اولیه (فرجام اصلی) از دادگاه، بر اساس ماده ۴۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی مطرح می‌گردد.
این درخواست تنها از سوی فردی که به عنوان فرجام خواه شناخته می‌شود (کسی که نخستین دادخواست را تسلیم کرده است) امکان‌پذیر است و فقط در مقابل طرف مقابل، یعنی فرجام‌خوانده (که علیه او دادخواست مطرح شده) قابل قبول خواهد بود.
درخواست مشاوره
فرجام خواهی در دعاوی حقوقی
قوانین مربوط به فرجام‌خواهی در دعاوی مدنی در قانون آیین دادرسی مدنی مشخص شده است. بر اساس ماده ۳۶۶ این قانون، فرجام‌خواهی به این صورت تعریف می‌شود که دادگاه مسئول باید انطباق رای مورد درخواست فرجام‌خواهی را با قوانین جاری و اصول شرعی بررسی کرده و ارزیابی کند. در صورتی که فرجام‌خواهی تأیید یا رد شود، دادگاه می‌تواند پرونده را برای بررسی بیشتر و صدور رای جدید یا ادامه مراحل اجرایی به مرجع ذی‌صلاح ارجاع دهد.
موارد و جنبه‌ها و علل درخواست تجدیدنظر حقوقی که در بندهای ۳۷۱ تا ۳۷۶ قانون آیین دادرسی مدنی مشخص شده‌اند، به شرح زیر است:
۱.عدم صلاحیت ذاتی یا محلی دادگاه:چنانچه دادگاهی که حکم نهایی را صادر کرده، از صلاحیت اصلی خود برای بررسی پرونده آگاه نبوده یا اگر به لحاظ مکانی صلاحیت لازم را نداشته و با این وجود، حکمی صادر کرده باشد.
۲.خلاف شرع و قانون حاکم:چنانچه رأی صادره در زمان خود با قوانین یا اصول شرعی مغایرت داشته باشد.
۳.عدم رعایت اصول دادرسی و حقوق اصحاب دعوا:در صورتی که حکمی صادر شود که به نحو چشمگیری اصول دادرسی یا حقوق افرادی که در دعوا حضور دارند را نادیده بگیرد، این امر می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر اعتبار آن رأی بگذارد.
۴.مغایرت آرا در دعاوی مشابه:در صورتی که در میان طرفین یک اختلاف نظر، احکام متضادی صادر گردد و دلیلی قانونی برای این تناقض وجود نداشته باشد.
۵.تحقیقات ناقص یا نادرست:چنانچه حکم به واسطه تحقیقات ناکافی یا نادرست صادر گردد، یا در صدور آن به دلایل و دفاعیات ارائه‌شده از سوی طرفین دعوا توجهی نشود.
۶.معنای متفاوت اسناد و دلایل:چنانچه رأی بر پایه‌ای از تفسیر نادرست یا متفاوت از محتوای اسناد و شواهد ارائه شده در محاکمه صادر گردد.
۷.بی‌اعتباری اسناد و دلایل:در صورتی که عدم اعتبار مدارک و شواهد ارائه شده در دادگاه که بر اساس آنها حکم صادر گردیده، ثابت شود.
شرایط فرجام خواهی در دعاوی حقوقی
طبق ماده ۴۶۴ از قانون آیین دادرسی مدنی در ایران، برای درخواست فرجام خواهی حقوقی و بازنگری در حکم‌های صادره توسط دادگاه‌ها، شرایط خاصی لازم است:
الف-حکم باید از نوعی باشد که قابلیت فرجام‌خواهی حقوقی را داشته باشد. بر اساس مواد ۳۶۷ و ۳۶۸ قانون آیین دادرسی مدنی، این مورد شامل موارد مشخصی است:
حکم‌هایی که درخواست‌هایشان بیش از ۲ میلیون تومان است و عدم درخواست تجدیدنظر سبب قطعی شدن آنها شده است.
احکام صادره از دادگاه‌های ابتدایی در مسائل متنوعی چون ازدواج، انحلال نکاح، جدایی، حجر، نسبت خانوادگی، ثلث، وقف، مدیریت موقوفات و حبس، که به دلیل عدم درخواست تجدیدنظر به مرحله قطعیت رسیده‌اند.
احکام ابطال یا رد درخواست، تصمیمات مربوط به سقوط دعوا یا عدم صلاحیت یکی از طرفین در یک پرونده که حکم اصلی آن قابلیت فرجام‌خواهی در زمینه حقوقی داشته و از محاکم اولیه صادر شده و به دلیل عدم تقاضای تجدیدنظر، اعتبار قطعی یافته باشد.
احکام صادر شده توسط دادگاه تجدیدنظر در خصوص مواردی چون اصل و بطلان نکاح، طلاق، نسب، وقف و حجر.
تصمیماتی که در خصوص ابطال یا رد درخواست (توسط مرجع تجدیدنظر اتخاذ شده است)، همچنین تصمیماتی که به سقوط یا عدم صلاحیت یکی از طرفین دعوا مربوط می‌شود (توسط مرجع تجدیدنظر صادر شده‌اند)، به شرطی که اصل حکم مرتبط با این تصمیمات، قابلیت فرجام‌خواهی حقوقی را داشته باشد.
ب- فرجام خواه باید در موعد مقرر قانونی، نسبت به فرجام خواهی حقوقی اقدام کند.
شخصی که درخواست فرجام دارد، باید در زمان معین قانونی، اقدام به ارائه درخواست خود کند.
ج-هر گونه حکم یا تصمیمی که صادر می‌شود، باید با اصول قانونی و شرعی مغایرت داشته باشد و تأیید این موضوع باید توسط شعب دیوان عالی کشور که در زمینه نقض یا تأیید آراء فرجامی اقدام می‌کنند، صورت گیرد.
فرجام خواهی در دعاوی کیفری
فرجام خواهی چیست و چه شرایطی دارد؟
ماده ۴۲۷ از قانون آیین دادرسی کیفری، معیارهایی را برای امکان درخواست تجدیدنظر یا فرجام در احکام دادگاه‌های کیفری تعیین می‌نماید. بر اساس این ماده:
۱.جرایم تعزیری درجه هشت:حکم‌های صادره از دادگاه‌های کیفری در این زمینه، شامل جزئیات محاکمه‌ای می‌شود که قابلیت تجدیدنظر در استان یا بررسی نهایی در دیوان عالی کشور را دارد.
جرایم مستلزم پرداخت دیه یا ارش: چنانچه مبلغ دیه یا ارش کمتر از یک دهم دیه کامل باشد، احکام صادره از دادگاه‌های استان ممکن است مشمول تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی در دیوان عالی کشور شوند.این ماده به روشنی بیان می‌کند که تنها در شرایط ویژه‌ای می‌توان به فرجام یا تجدیدنظر در احکام دادگاه‌های کیفری پرداخت و در سایر موارد، آرای صادره غیرقابل تغییر و قطعی هستند.
شرایط فرجام خواهی در دعاوی کیفری
مقررات دیگری نیز شرایط ویژه‌ای را برای درخواست تجدیدنظر یا فرجام در احکام محاکم کیفری تعیین می‌کنند. به عنوان مثال، ماده ۴۲۸ تصریح می‌کند که آرای صادره در خصوص جرائمی که مجازات قانونی آنها شامل اعدام، قطع عضو، حبس ابد یا تعزیر در درجات سه و بالاتر است، یا جنایات عمدی که منجر به آسیب به تمامیت جسمانی با میزان دیه‌ای برابر با نصف دیه کامل یا بیشتر می‌شود، می‌تواند در دیوان عالی کشور مورد فرجام‌خواهی قرار گیرد.
ماده ۴۲۹ تصریح می‌کند که در صورتی که شخصی به پرداخت دیه، ارش یا خسارت محکوم شود، اگر یکی از جنبه‌های مطرح شده قابل تجدیدنظر یا فرجام باشد، سایر جنبه‌های حکم نیز به همان ترتیب قابل تجدیدنظر یا فرجام خواهند بود.
علاوه بر این، بند ۴۳۳ این قانون مشخص می‌کند که گروه‌های زیر قادر به ارائه درخواست برای تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی هستند:
محکوم علیه، وکیل یا نماینده قانونی او
شاکی یا مدعی خصوصی و یا وکیل یا نماینده قانونی آنان:
دادستان
ماده ۴۶۴ از قانون آیین دادرسی کیفری، دلایل درخواست فرجام خواهی در دادگاه عالی را تشریح می‌کند. طبق این ماده، دیوان عالی کشور فقط به مسائلی که درخواست فرجام خواهی برای آنها مطرح شده و نسبت به آنها حکم صادر شده، رسیدگی می‌نماید. این دلایل شامل موارد زیر می‌باشند:
ادعای عدم پایبندی به قوانین مرتبط با مسئولیت متهم و تنبیه قانونی او
نقض اصول دادرسی به طور جدی می‌تواند موجب کاهش اعتبار حکم صادره از سوی دادگاه شود.
ناسازگاری اطلاعات ثبت‌شده با مدارک موجود در پرونده
آرای غیرقابل فرجام خواهی
در ماده ۳۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی، به وضوح احکامی که قابلیت فرجام‌خواهی ندارند، تعیین شده‌اند. هرچند که این احکام به نظر می‌رسد در زمره آراء قابل فرجام قرار گیرند، اما بر اساس این ماده و تحت شرایط خاص، امکان رسیدگی فرجامی برای آنها وجود ندارد. این احکام شامل موارد زیر می‌باشند:
۱.احکام مستند به اقرار قاطع دعوا در دادگاه
بند ۱ ماده ۳۶۹ تصریح می‌کند که تصمیمات مبتنی بر اقرار قطعی در دادگاه، امکان فرجام‌خواهی ندارند. این احکام همچنین قابلیت تجدیدنظر را نیز ندارند.
۲.احکام مستند به نظریه کارشناس
بند ۲ ماده ۳۶۹ بیان می‌کند که احکامی که بر اساس نظر یک یا چند کارشناس صادر شده و طرفین دعوا به صورت مکتوب آن را به عنوان نظر نهایی خود پذیرفته‌اند، قابلیت فرجام‌خواهی ندارند.
۳.احکام مستند به سوگند قاطع دعوا
طبق بند ۳ این ماده، آرا مبتنی بر سوگند قطعی دعوی نیز امکان فرجام‌خواهی ندارند.
۴.احکامی که حق فرجام خواهی نسبت به آنها ساقط گردیده است
بند ۴ ماده ۳۶۹ بیان می‌کند که احکامی که طرفین از حق فرجام‌خواهی خود صرف‌نظر کرده‌اند، امکان فرجام‌خواهی را ندارند.
۵.احکام راجع به متفرعات دعوا
بند ۵ این ماده اشاره می‌کند که احکامی که در حین یا پس از بررسی دعاوی اصلی و مرتبط با آنها صادر می‌شوند، در صورتی که حکم اصلی قابلیت فرجام‌خواهی نداشته باشد، همچنین مشمول فرجام‌خواهی نخواهند بود.
۶.احکامی که به موجب قوانین خاص غیر قابل فرجام می‌باشند
در برخی مواقع، قانون‌گذار تصمیماتی را تعیین کرده که بر اساس مقررات خاص، امکان اعتراض به آنها وجود ندارد.
در خصوص فرجام‌خواهی در دعاوی کیفری، ماده 430 قانون آیین دادرسی کیفری به روشنی بیان می‌کند که این اقدام فقط نسبت به آرایی امکان‌پذیر است که طرفین دعوی به صورت کتبی از حق تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی خود صرف‌نظر نکرده باشند. به عبارت دیگر، اگر طرفین در شرایطی قرار بگیرند که حق تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی را از خود گرفته باشند، دیگر نمی‌توانند از آرای کیفری شکایت کنند یا به فرجام‌خواهی بپردازند.
مرجع رسیدگی به فرجام خواهی
یکی از مسئولیت‌های دیوان عالی کشور، نظارت بر اجرای دقیق قوانین در محاکم قضایی است. در این روند، حکمی که به آن فرجام‌خواهی شده است، به دیوان عالی ارسال می‌گردد. اگر دیوان رأی را با قوانین و اصول شرعی مطابقت داشته باشد، آن را تأیید یا تأیید می‌کند. در صورتی که حکم برخلاف احکام شرعی و قانونی باشد، دیوان عالی آن را ابطال می‌نماید. از این‌رو، مرجع ارائه دادخواست فرجام‌خواهی، دیوان عالی کشور محسوب می‌شود.
مهلت فرجام‌خواهی
هر یک از شیوه‌های اعتراض که در قوانین مشخص شده، در زمان معین خود قابل اجرا هستند، همانند درخواست تجدیدنظر یا واخواهی از آرای غیابی. فرجام‌خواهی نیز از این اصل مستثنی نیست. طبق قانون، مهلت درخواست فرجام برای افراد ساکن ایران و کسانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند، متفاوت است. این مهلت برای ساکنان ایران بیست روز و برای مقیمان خارج از کشور دو ماه تعیین شده است.
نحوه فرجام خواهی در دعاوی حقوقی
روش‌ها و مراحل درخواست فرجام در قانون آیین دادرسی مدنی ایران به طور مشخص تعیین شده است. طبق مواد ۳۷۸ تا ۳۸۹ این قانون، روند فرجام‌خواهی به صورت زیر تبیین می‌شود:
۱.ثبت نام در سامانه ثنا:افراد ذی‌نفع در دعوا، شامل طرفین، نمایندگان قانونی، و وکلای ایشان، باید در ابتدا با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی یا از طریق سایت sana.adliran.ir، حساب کاربری خود در سامانه ثنا را راه‌اندازی کرده و فرآیند احراز هویت را انجام دهند.
۲.تهیه و تنظیم دادخواست فرجام خواهی:شخصی که قصد فرجام خواهی دارد، باید درخواست خود را به شکل مناسب تهیه نموده و نسخه ورد آن را در یک حافظه جانبی یا گوشی خود ذخیره کند.
۳.ثبت و ارسال دادخواست: با مراجعه به مراکز خدمات قضایی، درخواست فرجام خواهی تنظیم و به دادگاهی که حکم را صادر کرده، ارسال می‌شود. در این درخواست، باید اطلاعاتی شامل نام و نام خانوادگی، محل سکونت و سایر مشخصات فرجام خواه و فرجام خوانده، دادگاه صادر کننده رای، حکمی که مورد فرجام خواهی قرار گرفته و دلایل این درخواست و تاریخ ابلاغ رای ذکر گردد.
۴.ضمیمه کردن مستندات:متقاضی باید نسخه‌ای از رأی مصدق، لایحه اعتراض و در صورتی که وکیل یا دارای سمت قانونی باشد، مدارک مربوط به وکالت یا مستندات تأییدکننده سمت خود را به دادخواست اضافه نماید.
۵.پرداخت هزینه‌ها: پس از تسویه هزینه‌های مربوط به دادرسی و تعرفه‌های خدمات اداری، دادخواست فرجام‌خواهی به دفتر دادگاه صادرکننده رأی ارسال خواهد شد.
۶.بررسی و ارسال به دیوان عالی کشور: مرجع قضایی که حکم را صادر کرده است، پس از ارزیابی دادخواست و در صورتی که مشکلی در آن مشاهده نشود، مراحل قانونی بعدی را انجام داده و درخواست را به دیوان عالی کشور منتقل می‌نماید.
۷.رسیدگی در دیوان عالی کشور:دیوان عالی کشور به دلایل فرجام‌خواهی بررسی می‌کند و در صورتی که این دلایل را موجه تشخیص دهد، حکم را باطل کرده و برای رسیدگی عمیق‌تر و صدور رای جدید، پرونده را به دادگاه مربوطه ارسال می‌نماید.
اطلاعات تماس و دریافت مشاوره
نحوه فرجام خواهی در دعاوی کیفری
ماده ۴۳۹ از قانون آیین دادرسی کیفری به تشریح روند و مراحل درخواست فرجام در امور کیفری می‌پردازد. طبق این ماده، مراحل فرجام خواهی کیفری باید به صورت زیر صورت پذیرد:
۱.تسلیم درخواست یا دادخواست فرجام:شخصی که به دنبال احقاق حق خود است، باید درخواست یا دادخواستش را به اداره دادگاه صادرکننده حکم اولیه یا تجدیدنظر و یا به دفاتر زندان ارائه دهد.
۲.ثبت درخواست توسط دفتر دادگاه یا زندان:مرکز قضایی یا زندان موظف است فوراً درخواست را ثبت کند و رسیدی شامل نام فرد فرجام خواه و طرف مقابل، تاریخ ارائه و شماره ثبت به متقاضی ارائه دهد. همچنین، باید آن شماره و تاریخ را در متن درخواست فرجام قید کند. تاریخ مذکور به عنوان تاریخ فرجام خواهی شناخته می‌شود.
۳.ارسال درخواست به دادگاه صادرکننده رای نخستین:مرجع تجدیدنظر استان یا زندان موظف است پس از دریافت درخواست فرجام، فوراً آن را به دادگاهی که حکم اولیه را صادر کرده است تحویل دهد.
۴.بررسی درخواست و ارسال به مرجع ذی‌صلاح:در صورتی که درخواست تجدیدنظر یا فرجام در زمان تعیین‌شده انجام شود، دفتر دادگاه که حکم اولیه را صادر کرده است، فوراً یا پس از اصلاح نواقص، پرونده را به دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور ارسال خواهد کرد.
۵.صدور حکم توسط دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور:پس از ارزیابی پرونده و وضعیت مربوطه، دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور تصمیم لازم را اتخاذ می‌کند.
۶.استرداد درخواست یا دادخواست فرجام:زمانی که شخص درخواست‌کننده فرجام، درخواست یا دادخواست خود را پس بگیرد، دادگاه صادرکننده رای اولیه، تصمیم به رد درخواست یا ابطال دادخواست فرجام می‌گیرد. در صورتی که پرونده به مرجع تجدیدنظر یا فرجام ارجاع شده باشد، تصمیم به رد درخواست یا ابطال دادخواست تجدیدنظر یا فرجام توسط دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور اتخاذ می‌شود.
بهترین وکیل فرجام خواهی در تهران
وکیل اعاده دادرسی : درخواست تجدید نظر در آرای قضایی در مرحله اعاده دادرسی از اهمیت و حساسیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا این مرحله قادر است حقوق نادیده گرفته شده و رأی ناعادلانه را به نفع فرد آسیب‌دیده تغییر دهد. از این رو، وجود یک وکیل متخصص در زمینه‌های حقوقی یا کیفری برای موضوع پرونده ضروری به نظر می‌رسد. این مرحله از سایر مراحل دادرسی مهم‌تر است و تنها وکیلی که با قوانین، آیین‌نامه‌ها، رویه‌های قضایی آشنایی و تسلط کامل دارد، می‌تواند به احقاق حق موکل خود کمک کند.
بنابراین، تیم حقوقی حجتیان با همکاری برترین وکلای فرجام‌خواه در تهران، با محوریت میدان ونک، در کنار شما قرار دارد تا در فرآیند فرجام‌خواهی از آرای دادگاه، حقوق قانونی شما را از نهادهای قضایی بازیابی کند.
وکیل برای فرجام خواهی از گروه حقوقی حجتیان
زمانی که افراد با پرونده‌های حقوقی پیچیده مواجه می‌شوند، مشورت با یک وکیل فرجام خواهی متخصص امری حیاتی به شمار می‌آید. وکلای مجرب و تیم حقوقی حجتیان می‌توانند به‌طور چشمگیری در هدایت و دفاع از پرونده‌های حقوقی و کیفری شما نقش‌آفرینی کنند. این امر به شما این امکان را می‌دهد که بدون نگرانی از مراحل قانونی پرونده‌تان، بر سایر مسائل زندگی‌تان تمرکز کنید. این رویکرد می‌تواند به شما یاری رساند تا با آگاهی بیشتر، تصمیمات بهتری اتخاذ کرده و پرونده‌تان را به شکل مؤثرتری مدیریت نمایید.
برای دریافت مشاوره و توافق در خصوص وکالت، لطفاً با شماره‌های موجود در وب‌سایت تماس بگیرید یا از طریق تلگرام و واتساپ با مشاوران و وکلای حجتیان ارتباط برقرار کنید. با حجتیان، هرگز پایانی ناخوشایند نخواهید داشت.