تفاوت شلاق حدی و تعزیری

از جمله تنبیه‌هایی که برای برخی از جرایم حدی و تعزیری در نظر گرفته شده، شلاق است. این مجازات بر اساس نوع جرم، به دو دسته شلاق حدی و شلاق تعزیری تقسیم می‌شود. طبق حکم صادره، با استفاده از نوار چرمی تابیده شده، ضرباتی به نقاط خاصی از بدن محکوم اجرا خواهد شد.

شایان ذکر است که در صورت محکومیت یک فرد به شلاق حدی یا تعزیری یا هر دو، نحوه اجرای مجازات به طور یکسان نخواهد بود. زیرا شلاق حدی و شلاق تعزیری در جنبه‌های مختلف از جمله شیوه اجرای حکم و تعداد ضربات شلاق تفاوت‌هایی دارند و هر کدام تحت قوانین مخصوص به خود قرار می‌گیرند.

با توجه به سوالات فراوانی که در مورد این دو نوع مجازات مطرح شده است، در این مقاله به بررسی تفاوت‌های بین شلاق حدی و تعزیری پرداخته شده است. همچنین، نحوه اجرای هر یک از این مجازات، امکان یا عدم امکان تبدیل آن‌ها به جریمه نقدی، قوانین مربوط به اجرای حکم در صورتی که فرد به شلاق حدی و تعزیری به طور همزمان محکوم شود، تفاوت‌های مربوط به تعلیق مجازات این دو نوع شلاق، و وجود موانع پزشکی در اجرای احکام شلاق حدی و تعزیری مورد تحلیل و توضیح قرار گرفته است.

تفاوت شلاق حدی و تعزیری

تفاوت میان شلاق حدی و شلاق تعزیری، سوالی است که برای بسیاری از افرادی که به یکی از این مجازات‌ها یا هر دو محکوم شده‌اند، مطرح می‌شود. بنابراین، در این بخش از مقاله، با استناد به قانون مجازات اسلامی و آیین‌نامه مربوط به اجرای احکام حدود، مسائلی نظیر سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو، جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و ممنوعیت از سکونت در مکان‌های مشخص، به بررسی تفاوت‌های این دو نوع مجازات خواهیم پرداخت.

جرایم منجر به شلاق تعزیری با جرایم منجر به شلاق حدی از یکدیگر متمایز هستند. طبق ماده 25 قانون مجازات اسلامی، در مورد شلاق حدی، وجود دو سال سوء پیشینه کیفری موثر و محرومیت از حقوق اجتماعی الزامی است، در حالی که این شرایط برای شلاق تعزیری صدق نمی‌کند. همچنین، در شلاق تعزیری، دوره‌های بازداشت بر تعداد ضربات شلاق تأثیرگذار خواهد بود و از آن می‌کاهد، در حالی که این قانون در شلاق حدی اجرا نمی‌شود.

مطالب مرتبط: تفاوت سرقت حدی و تعزیری

به طور کلی، امکان تبدیل مجازات شلاق تعزیری به جزای نقدی وجود دارد، اما برای شلاق حدی چنین امکانی مطرح نیست. بر اساس آیین‌نامه اجرای احکام حدود، نحوه اجرای مجازات شلاق حدی و تعزیری برای زنان و مردان به گونه‌ای متفاوت انجام می‌شود. همچنین، وجود موانع پزشکی می‌تواند منجر به تفاوت‌هایی در نحوه اجرا و تصمیم‌گیری در مورد مجازات‌های شلاق حدی و تعزیری گردد. توضیحات بیشتر در خصوص این مسائل در بخش‌های بعدی ارائه خواهد شد.

بر اساس ماده 19 قانون مجازات، مجازات شلاق تعزیری برای زنان و مردان به درجات مختلفی تقسیم می‌شود: درجه 6 شامل شلاقی از سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در مواردی که به عفت عمومی آسیب می‌زند؛ درجه 7 شامل شلاقی از یازده تا سی ضربه و درجه 8 شامل شلاقی تا ده ضربه است. در مقابل، شلاق حدی هیچ نوع درجه‌بندی ندارد و تعداد آن تنها با توجه به نوع جرم حدی، مانند زنا یا شرب خمر، مشخص می‌شود.

بر اساس ماده 219 قانون مجازات اسلامی، این امکان وجود دارد که در مورد شلاق تعزیری، حکم خرید، کاهش یا تبدیل مجازات صادر شود. اما در مورد شلاق حدی، چنین اختیاری وجود ندارد و قاضی تنها بر اساس نوع جرم حدی، مانند زنا یا شرب خمر، به تعیین 100 یا 80 ضربه شلاق حدی اقدام خواهد کرد. زیرا نوع و میزان مجازات، شرایط اجرای حدود را در شرع مقدس مشخص کرده و این موارد به طور مستقیم در قانون نیز درج شده است. بنابراین، قاضی تنها موظف به صدور حکم است و هیچ اختیاری برای تغییر آن ندارد.

نحوه زدن شلاق حدی و تعزیری

در تحلیل تمایز بین شلاق حدی و تعزیری از منظر شیوه اجرا و تأثیر آن بر زنان و مردان، همچنین شدت درد ناشی از آن، ضروری است به مواد 131 تا 134 آیین‌نامه مربوط به اجرای احکام حدود و شلاق اشاره کرد. طبق این مواد، روش‌های اجرای شلاق حدی و تعزیری بر زنان و مردان به تفصیل بیان شده است:

اجرای شلاق حدی برای زنان محکوم باید توسط یک مامور زن با تجربه انجام شود، بدون اینکه مردان در این مراسم حضور داشته باشند. همچنین، محکوم باید پوشش مناسبی داشته باشد که بدنش نمایان نشود. در این فرآیند، ضربات شلاق باید به صورت یکنواخت و غیر متمرکز از ناحیه شانه تا پایین کمر و در تمام نقاط مشخص، وارد شود.

اجراي شلاق حدی برای محکومان مرد باید در شرایط خاصی انجام شود؛ بدین صورت که محکوم در حالت ایستاده قرار گیرد و ضربات شلاق به طور یکنواخت و غیر متمرکز از ناحیه شانه تا مچ پا توزیع گردد. لازم به ذکر است که در هنگام اجرای شلاق حدی برای جرائم زنا، لواط، تفخیذ و شرب خمر، محکوم تنها باید لباسی به تن داشته باشد که عورت او را بپوشاند. اما در مورد شلاق حدی قوادی و جرم قذف، این عمل از روی لباس معمولی انجام می‌شود.

بر اساس تبصره ماده 132 آیین‌نامه اجرایی احکام حدود، مجازات شلاق برای زنا و تفخیذ به مراتب سخت‌تر و دردناک‌تر از مجازات شلاق برای شرب خمر می‌باشد. همچنین، مجازات شلاق برای شرب خمر نیز از مجازات قذف و قوادی شدیدتر و به تبع، دردناک‌تر است. لازم به ذکر است که اگر حکم اجرای شلاق حدی برای زنان در مکان‌های عمومی صادر شود، حضور مردان مانع از اجرای این حکم نخواهد بود.

در هنگام اجرای مجازات شلاق برای مردان و زنان، پوشش فرد محکوم باید مناسب و متعارف باشد و تشخیص این موضوع بر عهده قاضی اجرای احکام کیفری است. در حین اجرای شلاق، محکوم باید به شکم دراز کشیده و ضربات شلاق باید به ناحیه پشت بدن وارد شود، به جز سر، صورت، گردن و ناحیه حساس. این ضربات باید به شکل یکنواخت و در یک جلسه با شدت متوسط به اجرا درآید. منظور از شدت متوسط این است که ضربات نباید به خطر جانی یا آسیب به اعضای بدن محکوم منجر شوند.

لازم به ذکر است که در مورد اجرای حکم شلاق تعزیری برای زنان، این اقدام باید توسط یک مامور زن با تجربه انجام شود و حضور مردان در این فرآیند مجاز نیست. با این حال، اگر محل اجرای این مجازات در یکی از مکان‌های عمومی باشد، حضور مردان مانع از اجرای شلاق نخواهد شد و فقط این مجازات در حالت نشسته انجام خواهد گرفت.

تبدیل شلاق تعزیری و حدی به جزای نقدی

پس از ارائه توضیحات درباره تفاوت‌های شلاق حدی و تعزیری و شیوه اجرای هر یک از این مجازات‌ها، همچنین پس از اشاره به شدت درد ناشی از شلاق، در این بخش از مقاله به موضوع تبدیل شلاق تعزیری و حدی به جریمه مالی پرداخته می‌شود. همچنین امکان خرید 74 ضربه شلاق تعزیری یا 80 ضربه شلاق حدی نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تبدیل مجازات شلاق حدی به جریمه مالی به هیچ عنوان امکان‌پذیر نیست و فردی که به موجب حکم نهایی به این نوع تنبیه محکوم شده، باید آن را به طور کامل اجرا کند، مگر در مورد حد قذف که شامل 80 ضربه شلاق حدی است و با رضایت شاکی، امکان لغو آن وجود دارد.

تبدیل مجازات شلاق به جزای نقدی ممکن است، به شرط آنکه یکی از علل کاهش مجازات، مانند گذشت شاکی، وجود داشته باشد یا اینکه بیماری غیرقابل درمانی در محکوم به تأیید پزشک قانونی برسد. در این صورت، قاضی اجرای احکام پرونده را به دادگاه صادرکننده رأی نهایی ارسال می‌کند و دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت بیماری محکوم، حکم به پرداخت جزای نقدی به عنوان جایگزین صادر می‌کند.

اجرای حکم در صورت محکومیت به شلاق حدی و تعزیری

برای ارزیابی اجرای احکام در صورت محکومیت به شلاق حدی و تعزیری، لازم است که ماده 19 و 129 آئین‌نامه مربوط به نحوه اجرای احکام در زمینه‌های حدود، سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو، جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و ممنوعیت از اقامت در مکان‌های خاص مورد بررسی قرار گیرد.

در ماده ۱۹ این آیین‌نامه آمده است که: “در صورتی که فردی به مجازات‌های حد غیر سالب حیات و تعزیر حق الناس یا تعزیر شرعی مشخص محکوم شود، مانند دریافت شلاق حدی و شلاق تعزیری، ابتدا باید مجازات حدی به اجرا درآید.” همچنین، ماده ۱۲۹ این آیین‌نامه نیز به موضوع مشابهی اشاره کرده است:

هرگاه شخصی به دو یا چند مجازات شلاق حدی یا ترکیبی از مجازات حدی و تعزیری محکوم گردد، پس از اجرای مجازات اولیه، اجرای حکم بعدی تا زمان بهبودی محل آسیب‌دیده به تعویق خواهد افتاد. این امر، مگر در شرایطی که محکوم خود خواهان اجرای حکم دوم قبل از بهبودی باشد و بر اساس نظر پزشکی قانونی، اجرای این حکم به سلامتی وی آسیب نرساند، برقرار خواهد بود. در صورت تأخیر در اجرای مجازات شلاق، تأمین متناسبی صادر خواهد شد.

مطالب مرتبط: وکیل کیفری تهران

در بررسی نحوه اجرای حکم در موارد محکومیت به شلاق حدی و تعزیری، باید بیان کرد که ابتدا شلاق حدی به اجرا در می‌آید. تا زمانی که محل زخم‌ها و آسیب‌های ناشی از شلاق حدی بهبود نیابد، با اتخاذ تدابیر مناسب از محکوم، زمان اجرای شلاق تعزیری برای مردان و زنان به تعویق خواهد افتاد. این احتیاط به این دلیل است که اگر هر دو نوع شلاق به طور همزمان اجرا شوند، احتمال بروز عوارض ناخواسته‌ای چون بی‌تابی، بیهوشی، خطرات جانی، عفونت زخم‌ها و… به شدت افزایش می‌یابد.

فرق تعلیق مجازات شلاق حدی و تعزیری

برای توضیح تفاوت بین تعلیق مجازات شلاق حدی و تعزیری، باید گفت که طبق ماده 46 قانون مجازات اسلامی، در مورد جرایم تعزیری در درجات 3 تا 8، می‌توان با رعایت برخی شرایط، اجرای کل یا بخشی از مجازات را برای مدت زمانی بین یک تا پنج سال به تعویق انداخت. اگر شلاق تعزیری نیز شامل این درجات باشد، امکان تعلیق اجرای آن نیز تحت شرایط مشخص، برای همان مدت زمان وجود دارد. اما در مورد شلاق حدی، چنین امکانی وجود ندارد.

برای توضیح تفاوت میان تعویق اجرای مجازات شلاق حدی و تعزیری، باید به این نکته توجه کرد که ماده 10 آیین‌نامه مربوط به نحوه اجرای احکام حدود، شلاق، تبعید و غیره، به جز در یک مورد خاص، تفاوتی در عوامل موثر بر تعویق اجرای این دو نوع مجازات قائل نشده است. این ماده، موارد زیر را به عنوان علل تعویق اجرای مجازات‌های مشخص‌شده در این آیین‌نامه معرفی می‌کند:

دوره قاعدگی یا خونریزی غیرطبیعی؛ حاملگی؛ زایمان (تا شش ماه پس از تولد نوزاد)؛ دوران شیردهی (تا دو سالگی کودک در اجرای مجازات‌های شلاق حدی و تعزیری برای زنان)؛ وجود بیماری جسمی یا روانی در محکوم، در اجرای مجازات‌های شلاق حدی و تعزیری برای زنان و مردان.

لازم به ذکر است که بر اساس بند چ ماده 10 آیین‌نامه مذکور، بروز جنون پس از صدور حکم قطعی تنها در جرایم تعزیری موجب به تعویق افتادن اجرای مجازات، از جمله اجرای شلاق تعزیری برای زنان و مردان می‌شود. اما در رابطه با تأثیر این وضعیت بر اجرای شلاق حدی برای زنان و مردان، هیچ اشاره‌ای نشده است.

وجود مانع پزشکی در اجرای شلاق حدی و تعزیری

برای توضیح درباره وجود موانع پزشکی در اجرای شلاق‌های حدی و تعزیری، باید گفت که طبق ماده 10 آیین‌نامه مربوط به اجرای حدود و شلاق‌ها، در صورتی که محکوم به بیماری جسمی یا روانی مبتلا باشد و این امر به‌طور واضح مشخص گردد، تنها پس از تأیید پزشکی قانونی و تنظیم صورت‌جلسه توسط قاضی اجرای احکام، به دلیل وجود این مانع، دستور توقف اجرای حکم شلاق تعزیری و حدی صادر خواهد شد تا زمان رفع مشکل.

بر اساس ماده 130 آیین‌نامه مربوط به اجرای حدود، در صورتی که محکوم ادعا کند که به دلیل موانع پزشکی نمی‌تواند مجازات شلاق را تحمل کند، قاضی مسئول اجرای احکام کیفری او را به پزشکی قانونی ارجاع خواهد داد. در این وضعیت، چندین سناریو ممکن است پیش بیاید:

در صورتی که امیدی به بهبود وضعیت وجود نداشته باشد، قاضی اجرای احکام بنا به ماده 502 قانون آیین دادرسی کیفری، پرونده را به مرجع صادرکننده رای قطعی ارسال می‌کند تا مجازات شلاق تعزیری به نوع دیگری از مجازات تبدیل شود. در مورد شلاق حدی، به دستور دادگاه، محکوم تنها یک بار با یک دسته ترکه یا شلاق (ضغث) مطابق با تعداد ضربات تعیین‌شده، تنبیه می‌شود؛ حتی اگر برخی از این ضربات به بدن او نرسد.

در صورتی که پزشکی قانونی اجرای شلاق حدی بر برخی نواحی بدن محکوم را تأیید کند، این مجازات نسبت به قسمت‌هایی از بدن که هیچ مانع پزشکی برای وارد آمدن ضربات شلاق وجود ندارد، اعمال خواهد شد. اما اگر پزشک معالج احتمال بهبود و رفع مانع را بدهد، اجرای مجازات شلاق حدی و تعزیری تا زمان بهبودی محکوم به تعویق خواهد افتاد.

برای آشنایی بیشتر با تفاوت‌های میان شلاق حدی و تعزیری و شیوه اجرای این احکام، به کانال تلگرام حقوق کیفری ملحق شوید. وکلای دفتر حقوقی حجتیان نیز در دسترس هستند تا با ارائه مشاوره حقوقی تلفنی، به پرسش‌های شما در خصوص این دو نوع شلاق و نحوه پیاده‌سازی احکام مربوط به آن‌ها پاسخ دهند.

سوالات متداول

1- تفاوت شلاق حدی و تعزیری در امکان تبدیل آن ها به جزای نقدی چیست؟

2- تفاوت شلاق حدی و تعزیری در صورت وجود مانع پزشکی در محکوم چیست؟

3- تفاوت شلاق حدی و تعزیری در تعلیق اجرای مجازات چیست؟