آیا شوهر می تواند اموالی را که به زن بخشیده است پس بگیرد ؟

مقدمه

در نظام حقوقی ایران، مسئله بخشش اموال از سوی شوهر به زن و امکان استرداد آن، تابع قوانین مدنی، شرعی و رویه‌های قضایی است. این موضوع از جنبه‌های مختلفی مانند هبه (بخشش)، شرایط عقد نکاح و قوانین خانواده قابل بررسی است. در این مقاله، به تحلیل دقیق این پرسش می‌پردازیم که آیا مرد می‌تواند اموالی را که به همسر خود بخشیده است، پس بگیرد یا خیر.

پس گرفتن ملکی که مرد به همسرش هبه کرده

هبه قراردادی است که در آن فردی دارایی یا مالی را به شخص دیگری اهدا می‌کند و این عمل به صورت رایگان و بدون هیچ گونه معوضی انجام می‌شود. در این فرایند، شخصی که مال را اهدا می‌کند “واهب” و شخصی که مال به او منتقل می‌شود “متهب” نامیده می‌شود.

برای اینکه واهب بتواند به طور قانونی مالی را به دیگری اهدا کند، باید از نظر حقوقی توانایی کامل برای انجام معاملات را داشته باشد. به عبارت دیگر، افرادی که از نظر سلامت روانی دچار اختلال هستند، از دید قانون نمی‌توانند به‌طور معتبر و قانونی مالی را به دیگری اهدا کنند.

هبه یکی از مواردی است که قانون امکان بازگشت از آن را فراهم کرده است. به عنوان مثال، اگر مردی ملکی را به همسرش هبه کرده باشد، این امکان برای او وجود دارد که آن را پس بگیرد. البته، باید توجه داشت که بازگشت از هبه نیازمند شرایط خاصی است که باید رعایت شود.

این نوع هبه، روشی متداول برای انتقال دارایی به همسر محسوب می‌شود، جایی که مرد بدون انتظار هیچ گونه عوض یا پاداشی، ملک خود را به همسرش واگذار می‌کند. با این حال، بازپس‌گیری ملک پس از این انتقال باید با رعایت شرایط و محدودیت‌های خاصی انجام گیرد.

پس گرفتن ملکی که با صلح به همسر داده شده

صلح به عنوان یکی از شیوه‌های انتقال دارایی به همسر مطرح است که در آن طرفین توافق می‌کنند تا یک دارایی یا حقوقی را به یکدیگر منتقل کنند یا از برخی حقوق خود صرف‌نظر نمایند. یکی از سوالات رایج در این زمینه این است که آیا ملکی که از طریق صلح به همسر داده شده، قابلیت بازگشت دارد یا نه. پاسخ به این سوال به شرایط و مفاد ذکر شده در سند صلح بستگی دارد.

بیشتر بخوانید : وکیل خانواده

انتقال دارایی از طریق صلح دارای ویژگی‌های خاصی است. این نوع قرارداد، در صورتی که شرطی برای فسخ در آن پیش‌بینی نشده باشد، امکان بازگشت ندارد. به عبارت دیگر، اگر در سند صلح هیچ اشاره‌ای به شرط فسخ نشده باشد، مرد نمی‌تواند ملک را پس بگیرد. اما در صورتی که چنین شرطی در قرارداد گنجانده شده باشد، مرد می‌تواند با استناد به آن، اقدام به فسخ صلح و بازپس‌گیری ملک نماید.

شرایط فسخ صلح عبارتند از:

ثبات صلح‌نامه و عدم قابلیت ابطال: به طور کلی، صلح‌نامه‌ها به عنوان توافق‌هایی دائمی و غیرقابل لغو به شمار می‌روند. مگر اینکه به وضوح در متن صلح‌نامه شرطی برای ابطال قید شده باشد، در این صورت بعد از انتقال مالکیت به همسر، مرد نمی‌تواند آن را دوباره پس بگیرد. بنابراین، در صورتی که در قرارداد صلح هیچ شرطی برای ابطال وجود نداشته باشد، بازگشت ملک به مرد از نظر قانونی ممکن نخواهد بود.

ثبات توافق‌نامه صلح و عدم امکان لغو آن: به طور کلی، توافق‌نامه‌های صلح به عنوان قراردادهایی دائمی و غیرقابل لغو به شمار می‌روند. مگر اینکه در متن این توافق‌نامه به صراحت شرطی برای لغو ذکر شده باشد، در غیر این صورت، پس از انتقال ملک به همسر، مرد نمی‌تواند آن را پس بگیرد. به همین خاطر، اگر در توافق صلح هیچ شرطی برای لغو وجود نداشته باشد، بازگرداندن ملک به مرد از نظر قانونی امکان‌پذیر نخواهد بود.

وجود شرط فسخ در توافق صلح: در صورتی که شرط فسخ به‌روشنی در توافق‌نامه ذکر شده باشد، مرد می‌تواند با رعایت شرایط مقرر در قرارداد، ملک را به خود بازگرداند. اما این امر تنها در صورتی امکان‌پذیر است که همه شرایط فسخ به‌دقت رعایت گردد. به همین دلیل، پیشنهاد می‌شود طرفین با مشورت وکلای متخصص در امور ملکی، توافق‌نامه را به‌خوبی بررسی کنند تا از حقوق خود آگاه شوند و بهترین راهکارهای حقوقی را اتخاذ نمایند.

بیشتر بخوانید : وکیل ملکی 

تصرفات همسر در ملک: اگر همسر بعد از تنظیم صلح‌نامه، ملک را به شخص دیگری منتقل کند یا تغییرات قابل توجهی در آن انجام دهد، نظیر بازسازی یا فروش، بازگرداندن ملک به حالت اولیه و ابطال صلح‌نامه به مراتب دشوارتر خواهد شد. این تغییرات ممکن است شانس بازپس‌گیری ملک را به کلی از بین ببرند یا روند قانونی را پیچیده‌تر کنند. بنابراین، پیش از هر گونه اقدام، ضروری است که شرایط ملک و صلح‌نامه به دقت با مشاوره یک وکیل بررسی گردد.

آیا شوهر می تواند اموالی را که به زن بخشیده است پس بگیرد ؟

۱. هبه (بخشش) در فقه و قانون مدنی

هبه به معنای بخشش مال بدون دریافت عوض است و در ماده ۷۹۵ قانون مدنی ایران تعریف شده است. برای تحقق هبه، شرایط زیر لازم است:

• اقباض (تحویل مال به گیرنده)

• قصد بخشش (انشاء هبه)

• رضایت طرفین (واهب و متهب)

آیا هبه قابل فسخ یا استرداد است؟

طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی، واهب (بخشنده) می‌تواند تا زمانی که مال بخشیده شده در تصرف متهب (گیرنده) قرار نگرفته است، از هبه رجوع کند. اما اگر مال به گیرنده تحویل داده شده باشد، استرداد آن منوط به شرایط خاصی است:

• رجوع از هبه تنها در موارد محدود امکان‌پذیر است، مانند:

  • اگر گیرنده (زن) پدر، مادر یا فرزند بخشنده نباشد (ماده ۸۰۶ قانون مدنی).

  • در صورت عدم ازدواج، بخشش‌های قبل از ازدواج ممکن است مشمول شرط عوض باشد.

۲. بخشش در چارچوب ازدواج و مهریه

الف. مهریه به عنوان هبه

مهریه حق مالی زن است و مرد نمی‌تواند پس از پرداخت یا بخشش آن، به بهانه‌های مختلف آن را پس بگیرد، مگر در مواردی مانند:

• بطلان عقد نکاح (اگر ازدواج صحیح نباشد).

• فشار یا اکراه در انتقال مال (که در این حالت هبه باطل است).

ب. بخشش اموال غیر از مهریه

اگر شوهر علاوه بر مهریه، اموال دیگری (مانند خانه، ماشین یا پول) به زن بخشیده باشد، دو حالت دارد:
۱. اگر بخشش به صورت هبه عام (بدون شرط) باشد، پس از تحویل مال، استرداد آن بسیار دشوار است.
۲. اگر بخشش مشروط باشد (مثلاً در قبال طلاق یا انجام کاری)، شوهر می‌تواند در صورت عدم تحقق شرط، درخواست استرداد کند.

۳. شرایط استرداد اموال بخشیده شده

بر اساس قوانین ایران، شوهر تنها در موارد زیر می‌تواند اموال بخشیده شده را پس بگیرد:

• ثابت شود هبه با اکراه یا اجبار صورت گرفته است.

• بخشش به صورت شرطی بوده و شرط آن نقض شده باشد.

• مالکیت زن بر مال مورد بخشش کامل نشده باشد (هنوز مال به او تحویل داده نشده باشد).

• اگر زن فوت کند و شوهر از ورثه او باشد، ممکن است سهم الارث او شامل آن مال شود.

۴. رویه قضایی در ایران

در دادگاه‌های خانواده، معمولاً به نفع زن رأی صادر می‌شود مگر اینکه مرد بتواند اثبات کند:

• بخشش صوری یا فاقد قصد واقعی بوده است.

• بخشش با فریب یا سوءاستفاده همراه بوده است.

• شرایط هبه به درستی اجرا نشده است.

۵. راهکارهای پیشگیری از اختلاف

• تنظیم سند رسمی برای بخشش اموال.

• ذکر صراحت شرایط بخشش (آیا قابل بازگشت است یا خیر).

• مشورت با وکیل خانواده قبل از انجام هرگونه بخشش مالی.

نتیجه‌گیری

به طور کلی، شوهر نمی‌تواند اموالی را که به زن بخشیده است به راحتی پس بگیرد، مگر در موارد استثنایی که قانون مشخص کرده است. بخشش‌های بدون قید و شرط پس از تحویل، غیرقابل بازگشت هستند، مگر آنکه خلاف آن در دادگاه ثابت شود. بنابراین، توصیه می‌شود قبل از هرگونه بخشش مالی، از شرایط حقوقی آن آگاه باشید تا از بروز اختلافات آینده جلوگیری شود.

بیشتر بخوانید : شرایط استرداد ملک یا بازپس گرفتن ملک

🔹 نکته پایانی: در صورت بروز اختلاف، مراجعه به دادگاه خانواده و مشورت با کارشناسان حقوقی بهترین راه حل است.