در ادامه، شرایط مربوط به عفو زندانیان و محکومان در سال 1403 را تحلیل خواهیم کرد. این مقاله شامل اطلاعات ارزشمندی درباره عفو عمومی و همچنین عفو‌های خاص یا موردی می‌باشد.
به امید روزی که هیچ در زندان نباشد
عفو در زبان دارای معانی مختلفی از جمله گذشت، مغفرت، آمرزش و حذف مجازات است. اما در حوزه حقوق کیفری، عفو به عملی اطلاق می‌شود که به تصویب نهادهای حکومتی نظیر رهبری و مجلس قانون‌گذاری انجام می‌گیرد و هدف آن متوقف کردن پیگرد قضایی متهمان یا بخشش کامل یا جزئی مجازات محکومان است. این تعریف شامل هر دو نوع عفو خصوصی و عمومی می‌باشد.
مطالب مرتبط: شرایط عفو رهبری ۲۲ بهمن
شرایط عفو عمومی زندانیان 1404
عفو عمومی، بدون توجه به افراد مشخص، در یک دوره معین، جرایم را لغو می‌کند. این پدیده نشان‌دهنده تفاوت اساسی بین عفو عمومی و لغو قوانین جزایی است. معمولاً چنین عفوی پس از تغییرات اجتماعی و انقلاب‌های مردمی صادر می‌شود تا تأثیر محکومیت‌های پیش از انقلاب بر محکومین از بین برود.
به عنوان نمونه، می‌توان به لایحه قانونی عفو عمومی متهمان و محکومان جزایی که در تاریخ 13/06/1358 توسط شورای انقلاب تصویب شد، اشاره کرد. در ماده واحده این لایحه آمده است: “تمامی افرادی که تا زمان تصویب این قانون تحت تعقیب قضایی قرار گرفته‌اند، چه حکم قطعی درباره آنها صادر شده باشد و چه نه، از پیگرد یا مجازات معاف خواهند بود. این عفو تأثیری بر حقوق خصوصی افرادی که از جرم آسیب دیده‌اند، نخواهد داشت و در صورتی که متضرر از جرم در موعد قانونی از دادگاه جزا درخواست غرامت کند، دادگاه به این دعوی رسیدگی خواهد کرد و حکم لازم را صادر می‌نماید.” این لایحه شامل یک ماده واحده و سه تبصره است که تبصره 2 آن برخی جرایم مانند تصرف غیرقانونی و اختلاس بالای پانصد هزار ریال، ارتشاء بیش از پنجاه هزار ریال، قتل عمدی و سایر اعمال خشونت‌آمیز را از شمول عفو مستثنی کرده است.
عفو در قانون مجازات اسلامی 1404
در قانون مجازات اسلامی که در سال 1392 به تصویب رسید، در مادۀ 97 به موضوع عفو عمومی اشاره شده است. در این ماده آمده است: “عفو عمومی که طبق قانون در مورد جرائم تعزیری اعطا می‌شود، موجب توقف تعقیب و رسیدگی قضایی می‌گردد. همچنین در صورت صدور حکم محکومیت، اجرای مجازات متوقف شده و آثار محکومیت نیز از بین می‌رود.”
ویژگی های عفو عمومی
براساس مادۀ 97 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 می توان چهار خصوصیت برای عفو عمومی در نظر گرفت.
- عفو عمومی بر اساس قانون صادر می‌شود و به همین دلیل نیاز است که مجلس شورای اسلامی به تصویب قوانین مربوطه بپردازد. این نوع عفو فقط در مورد جرایم قابل تعزیر قابل اعمال است و بنابراین در مواردی مانند حدود، قصاص و دیه نمی‌توان به آن متوسل شد.
- عفو عمومی می‌تواند در هر مرحله‌ای از دادرسی اعطاء گردد. به این معنا که اگر تعقیب هنوز آغاز نشده باشد، هیچ اقدامی در این زمینه انجام نخواهد شد. اگر تعقیب آغاز شود، بایستی تصمیم به موقوفی تعقیب گرفته شود و در صورتی که حکم محکومیت صادر شود، اجرای آن متوقف خواهد گردید.
- همچنین، اگر حکم در حال اجرا باشد، عمل به آن متوقف خواهد شد و در صورت اجرای حکم، آثار آن از بین خواهد رفت.
- اعطای عفو عمومی منجر به حذف محکومیت از سوابق کیفری مرتکب می‌گردد. بنابراین، در صورت ارتکاب مجدد جرم، فرد تحت عنوان تکرار جرم قرار نخواهد گرفت.
شایان ذکر است که از زمان وقوع انقلاب اسلامی تا به امروز، هیچ قانونی در خصوص عفو عمومی از سوی مجلس شورای اسلامی به تصویب نرسیده است. تنها موردی که در این زمینه وجود دارد، لایحه قانونی عفو عمومی است که توسط شورای انقلاب تصویب شده و به آن اشاره گردید.
مطالب مرتبط: عفو رهبری روز پدر 1404
عفو خصوصی
عفو خصوصی نوعی دیگر از عفو به شمار می‌آید که باید به تفاوت آن با آزادی مشروط توجه داشت. این نوع عفو جنبه شخصی دارد و معمولاً به عنوان عفو موردی شناخته می‌شود. در ماده 96 قانون، بدون اشاره مستقیم به عبارت “عفو خصوصی”، تصریح شده است که: “عفو یا کاهش مجازات محکومان در چارچوب موازین اسلامی، پس از پیشنهاد رئیس قوه قضائیه به مقام رهبری صورت می‌گیرد.” در مورد عفو، نکات مهمی وجود دارد که به شرح زیر می‌باشد.
درخواست مشاوره
مقام اعطاء کننده عفو خصوصی
تنها نهادی که می‌تواند عفو خصوصی را اعطا کند، مقام رهبری است که این عمل بر اساس پیشنهاد رئیس قوه قضائیه انجام می‌شود.
چه کسانی می توانند درخواست عفو را مطرح کنند؟
بر اساس بند 6 آئین‌نامه کمیسیون عفو و کاهش مجازات محکومین، گروه‌های زیر مجاز به ارائه درخواست عفو هستند:
- رئیس دادگاه مرتبط
- دادستان مربوطه
- قاضی مسئول بر زندان
- مدیر زندان مربوط
- محکوم
- والدین، همسر و فرزندان محکوم
مناسبت های اعطای عفو
بر اساس ماده 23 آیین‌نامه مذکور، 13 مناسبت به عنوان فرصت‌های عفو، تخفیف و تبدیل مجازات معرفی شده‌اند. این مناسبت‌ها شامل ولادت پیامبر اکرم (ص)، مبعث آن حضرت، ولادت حضرت علی (ع)، عید قربان، عید فطر، سالروز پیروزی انقلاب اسلامی و 22 بهمن و غیره می‌باشند.
لازم به ذکر است که این مناسبت‌ها محدود به موارد ذکر شده نیستند و طبق بند 14 همان ماده، در سایر مناسبت‌هایی که مورد تأیید مقام رهبری قرار گیرد، امکان اعطای عفو نیز وجود دارد.
عفو شامل چه کسانی می شود؟
عفو خصوصی تنها شامل افرادی است که به محکومیت قطعی رسیده‌اند، بنابراین افرادی که هنوز حکم محکومیت آنها نهایی نشده، از این نوع عفو بهره‌مند نخواهند شد. همچنین، مجازات‌های قصاص و دیه به دلیل اینکه جزء حقوق عمومی محسوب می‌شوند، تحت پوشش عفو خصوصی قرار نمی‌گیرند.
به طور کلی، تمامی مجازات‌های تعزیری مشمول عفو خصوصی هستند و مجازات‌های حدی به جز قذف، در صورت توبه مرتکب، حتی پس از اثبات جرم، می‌توانند از طرف دادگاه به رئیس قوه قضائیه برای درخواست عفو از مقام رهبری مطرح شوند.
مطالب مرتبط: عفو آزادی زندانی
عفو شامل احکام کدام دادگاه ها می شود؟
عفو خصوصی به تمامی انواع مجازات‌ها، چه اصلی و چه اضافی، که از سوی دادگاه‌های عمومی، انقلاب و به ویژه دادگاه‌های خاص (مانند دادگاه روحانیت و نظامی) صادر شده، مربوط می‌شود.
جنبه شخصی عفو خصوصی
با توجه به اینکه عفو خصوصی (برخلاف عفو عمومی) جنبه‌ای کاملاً فردی دارد و به برخی از محکومان به‌طور مستقل و جداگانه اعطا می‌شود، بنابراین این افراد باید واجد شرایط لازم برای دریافت و بهره‌مندی از این نوع عفو باشند.
عفو محکومان به حبس ابد
در مورد افرادی که به حبس ابد محکوم شده‌اند، باید گفت که این افراد پس از گذراندن ده سال از مدت محکومیت خود می‌توانند درخواست عفو نمایند. در صورتی که مدت حبس آنها به پانزده سال کاهش یابد، پس از پنج سال از تاریخ عفوی که قبلاً دریافت کرده‌اند، می‌توانند دوباره درخواست عفو کنند.
عفو شامل چه کسانی نمی شود؟
طبق بند 6 آیین‌نامه عفو، برخی از محکومیت‌ها نظیر جاسوسی، محاربه، قاچاق اسلحه و مهمات، اختلاس و ارتشاء، آدم‌ربایی، تجاوز به عنف، زنای محسنه و لواط در صورت اثبات با شهادت شهود معتبر، شامل عفو نمی‌شوند.
آیا عفو سوء پیشینه را از بین می برد؟
عفو خصوصی، بر خلاف عفو عمومی، اثرات محکومیت را از سوابق کیفری فرد حذف نمی‌کند.
اطلاعات تماس و دریافت مشاوره
رضایت شاکی خصوصی در عفو
عفو خصوصی، مشابه عفو عمومی، تنها باعث لغو مجازات می‌شود و تأثیری بر مسئولیت‌های مالی، دیه و جبران خسارات ندارد.
مطالب مرتبط: وکیل کیفری تهران