مفهوم اعاده دادرسی حقوقی

مفهوم اعاده دادرسی حقوقی

یکی از شیوه‌های ابراز نارضایتی از رأی دادگاه، اقدام به اعاده دادرسی است. این فرآیند در حوزه حقوقی به معنای آن است که پرونده‌ای که پیش‌تر در یک مرجع اولیه یا در مرحله تجدید نظر بررسی شده و حکمی قطعی درباره آن صادر گردیده، دوباره به همان مرجع ارجاع داده می‌شود تا از نظر ماهیت مورد بررسی قرار گیرد.

طبق ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی، امکان اعاده دادرسی فقط در مورد احکام قطعی وجود دارد و این تنها در صورتی ممکن است که یکی از علل مشخص شده در این ماده وجود داشته باشد. بر اساس مفاد ذکر شده در بندهای این ماده، علل درخواست اعاده دادرسی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

رای صادره ممکن است به موضوعی تعلق داشته باشد که درخواستی از سوی خواهان برای آن مطرح نشده است؛ یا ممکن است فراتر از میزان خواسته، حکم صادر شده باشد؛ همچنین ممکن است در محتوای خود دارای تناقضاتی باشد که ناشی از استناد به مواد و اصول متضاد است. علاوه بر این، ممکن است حکم بر اساس فریب و نیرنگی که توسط طرف مقابل به کار رفته، صادر شده باشد یا ممکن است مدارکی که به نفع فرد باشند، در زمان صدور حکم گم شده باشند.

در این وضعیت، شخص موظف است در زمان‌های معین قانونی، برای درخواست اعاده دادرسی حقوقی اقدام نماید. در ادامه، به طور مفصل درباره این زمان‌ها توضیحات لازم ارائه خواهد شد. افرادی که تمایل به کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اعاده دادرسی حقوقی دارند، می‌توانند به مطالعه مقاله زیر بپردازند.

مهلت اعاده دادرسی حقوقی

اعاده دادرسی حقوقی به دو دسته اصلی و طاری تقسیم می‌شود. این فرآیند به عنوان یکی از روش‌های خاص برای اعتراض به آرای دادگاه شناخته می‌شود و مانند سایر شیوه‌های اعتراض، نیازمند رعایت مهلت‌های مشخص قانونی است. قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل در مورد زمان‌های مربوط به اعاده دادرسی اصلی و طاری توضیحات لازم را ارائه داده است که به شرح زیر می‌باشد:

اعاده دادرسی اصلی به معنای آن است که شخصی پس از صدور حکم نهایی، به دلایلی مانند صدور حکمی بالاتر از خواسته، درخواست بررسی دوباره آن رأی را از مرجع قضایی صادرکننده داشته باشد. قانون آیین دادرسی مدنی در ماده 427 خود، زمان مقرر برای انجام این فرآیند را مشخص کرده است.

زمان تعیین‌شده برای درخواست اعاده دادرسی، برای افرادی که در ایران سکونت دارند بیست روز و برای کسانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند دو ماه است. این مهلت به این صورت است: برای آرای حضوری قطعی، از زمان ابلاغ رأی؛ و برای آرای غیابی، از تاریخ پایان مهلت واخواهی و درخواست تجدیدنظر محاسبه می‌شود.

براساس این توضیحات، زمان درخواست اعاده دادرسی در مورد حکم قطعی حضوری از تاریخ ابلاغ رأی آغاز می‌شود. افرادی که در ایران ساکن هستند، ۲۰ روز و کسانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند، ۲ ماه فرصت دارند تا این اقدام را انجام دهند.

در مورد احکام غیابی، پس از اتمام زمان مقرر برای واخواهی یا تجدیدنظرخواهی، یک دوره 20 روزه برای اتباع ایرانی و 2 ماهه برای افرادی که در خارج از کشور هستند، به عنوان مهلت اعاده دادرسی حقوقی در نظر گرفته می‌شود.

لازم به ذکر است که بر اساس مواد 428، 429، 430 و 337 و 338 قانون آیین دادرسی مدنی، در هر یک از موارد زیر، نقطه آغاز محاسبه زمان 20 روزه یا 2 ماهه برای اعاده دادرسی حقوقی، از قاعده بیان شده در ماده 427 پیروی نخواهد کرد و به تفصیل زیر تعیین می‌شود:

اگر قبل از پایان مهلت درخواست اعاده دادرسی حقوقی، فردی که این حق را دارد، به دلیل محجور شدن، فوت یا ورشکستگی، تحت تأثیر قرار گیرد، زمان محاسبه مهلت 20 روزه یا 2 ماهه برای اعاده دادرسی حقوقی، از تاریخ ارسال ابلاغیه حکم به وراث، قیم یا مدیر تصفیه شخصی که فوت کرده، محجور شده یا ورشکسته است، آغاز می‌شود.

در شرایطی که یکی از طرفین دعوا به عنوان ولی، قیم یا وصی فعالیت می‌کند و به نیابت از دیگری در دعوا حاضر می‌شود، اما قبل از پایان مهلت اعاده دادرسی از سمت خود برکنار می‌گردد، زمان محاسبه مهلت 20 روزه یا 2 ماهه برای اعاده دادرسی حقوقی، از تاریخ ابلاغ حکم به فرد جدید منصوب به این مقام آغاز می‌شود.

در صورتی که شخصی که تحت سرپرستی قرار دارد و قیم مشخصی برای او وجود دارد، قبل از پایان مهلت تعیین شده، از تحت قیمومیت آزاد گردد، زمان محاسبه مهلت 20 روزه یا 2 ماهه برای درخواست تجدید نظر در دعاوی حقوقی، از تاریخ ابلاغ حکم به خود آن شخص آغاز خواهد شد.

اگر درخواست اعاده دادرسی به دلیل استفاده از اسناد تقلبی یا فریب و نیرنگی که در رأی تأثیرگذار بوده است، مطرح شود، زمان شروع محاسبه مهلت برای اعاده دادرسی حقوقی از تاریخ ابلاغ حکم مربوط به اثبات جعل و فریب خواهد بود. در صورتی که دلیل اعاده دادرسی، تناقض بین دو حکم یا کشف اسنادی باشد که پیش از صدور رأی مخفی مانده‌اند، مبدأ محاسبه مهلت برای اعاده دادرسی به ترتیب از تاریخ آخرین ابلاغ هر یک از دو حکم یا از تاریخ کشف و آگاهی از اسناد مخفی تعیین می‌شود.

بر اساس تبصره ب ماده 432 قانون آیین دادرسی مدنی، اعاده دادرسی طاری به این معناست که در حین یک فرآیند دادرسی، حکمی به عنوان مدرک ارائه می‌شود و فردی که آن حکم علیه او صادر شده، می‌تواند درخواست اعاده دادرسی نماید.

اگر فردی تمایل داشته باشد که در مورد حکمی قطعی که بر اساس دلایل ارائه‌شده در دادگاه علیه او صادر شده، درخواست اعاده دادرسی کند، لازم است که در مدت سه روز پس از ارائه درخواست اعاده، دادخواست خود را به دفتر دادگاه تسلیم نماید. سپس این دادگاه موظف است پرونده را برای بررسی و رسیدگی به دادگاه اصلی که حکم را صادر کرده، ارسال کند.

اعاده دادرسی حقوقی خارج از مهلت قانونی

یکی از سوالات متداول در زمینه اعاده دادرسی حقوقی این است که آیا این فرآیند می‌تواند پس از انقضای مهلت قانونی انجام شود یا خیر؟ برای یافتن پاسخ، باید به تبصره ماده 427 قانون آیین دادرسی مدنی مراجعه کرد. این تبصره بیان می‌کند: “در شرایطی که متقاضی اعاده دادرسی دارای عذر موجه باشد، مطابق با ماده (306) این قانون، اقدام خواهد شد.

ماده 306 از قانون آیین دادرسی مدنی به بررسی وضعیت واخواهی پس از پایان مهلت مقرر می‌پردازد. این موضوع تنها در صورت وجود دلایل موجه از جمله بیماری که مانع از اقدام شود، فوت یکی از بستگان نزدیک مانند والدین یا فرزندان، یا بستگان سببی مانند همسر، و همچنین وقوع حوادث غیرمترقبه‌ای نظیر سیل، زلزله یا آتش‌سوزی که ارائه دادخواست را در زمان مشخص غیرممکن می‌سازد، و در مواردی که فرد به علت توقیف یا حبس قادر به ثبت دادخواست در مهلت تعیین‌شده نباشد، مجاز شناخته می‌شود.

به همین دلیل، اگر شخصی تصمیم داشته باشد که پس از پایان مهلت قانونی، درخواست اعاده دادرسی حقوقی کند، ضروری است که یکی از دلایل معتبر و شواهد آن را ارائه دهد و مدارک لازم را به همراه دادخواست خود به دادگاه تسلیم نماید. در صورتی که دادگاه دلایل ارائه‌شده را تأیید کند، درخواست اعاده دادرسی حقوقی خارج از مهلت فرد مورد پذیرش قرار خواهد گرفت.

زمان اعاده دادرسی حقوقی از طریق رئیس قوه قضاییه

پیش از آنکه به بررسی زمان‌بندی اعاده دادرسی حقوقی از طریق رئیس قوه قضاییه بپردازیم، لازم است درباره شرایط و موارد مجازی که امکان انجام این فرآیند را فراهم می‌آورد، توضیحاتی ارائه دهیم. پس از آن، به مهلت مشخص شده برای اعاده دادرسی حقوقی از سوی رئیس قوه قضاییه خواهیم پرداخت.

مکانیسم اعاده دادرسی از طریق رئیس قوه قضاییه در ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی شده است. به این صورت که اگر حکمی نهایی از هر یک از مراجع قضایی با اصول شرعی مغایرت داشته باشد، برای بررسی مجدد به رئیس قوه قضاییه ارسال خواهد شد.

اگر ایشان رأی را به عنوان مغایر با شرع تشخیص دهند، پرونده به دیوان عالی کشور ارسال خواهد شد و در شعبی که رئیس قوه قضائیه مشخص کرده، به پرونده به طور ماهوی رسیدگی خواهد شد و رأی مناسب صادر خواهد گردید.

برای پاسخ به این سوال که زمان مهلت اعاده دادرسی از طریق رئیس قوه قضاییه چه مدت است، باید اشاره کرد که قانون‌گذار مهلت مشخصی را در این خصوص معین نکرده است. به عبارت دیگر، اگر رأی به رئیس قوه قضاییه ارسال شود و ایشان آن را مخالف با شرع تشخیص دهند، این امر به تنهایی برای پذیرش درخواست اعاده دادرسی حقوقی و ارسال پرونده به منظور بررسی ماهوی کافی خواهد بود.

مدت زمان جواب اعاده دادرسی حقوقی

در فرآیند تجدید نظر، موضوع تبادل لوایح به میان می‌آید؛ به این معنا که وقتی یکی از طرفین به تجدید نظر می‌پردازد، نسخه‌ای از دادخواست و ضمائم آن به طرف دیگر نیز ارسال می‌شود و او از تاریخ ابلاغ، ده روز فرصت دارد تا در صورت تمایل به ارائه پاسخ یا اعتراض، اقدام کند. این موضوع ما را به این سوال می‌رساند که آیا در مورد اعاده دادرسی حقوقی نیز مسأله تبادل لوایح وجود دارد و اگر چنین باشد، مدت زمان آن چقدر است؟

برای پاسخ به این سؤال که آیا موضوع تبادل لوایح در اعاده دادرسی حقوقی وجود دارد یا نه، باید اشاره کرد که در قانون آیین دادرسی مدنی، در قسمت مربوط به اعاده دادرسی حقوقی و زمان‌های تعیین شده برای آن، هیچ اشاره‌ای به تبادل لوایح نشده است. از این رو، می‌توان نتیجه گرفت که این موضوع در زمینه اعاده دادرسی قابل اعمال نیست.

پس از ارائه درخواست اعاده دادرسی، چه به صورت اصلی و چه به صورت طاری، این درخواست از سوی صاحب حق به مرجع مربوطه ارسال می‌شود. چنانچه این درخواست پذیرفته شود و دلایل کافی برای اعاده دادرسی موجود باشد، دادگاه مجدداً به بررسی موضوع اصلی پرداخته و حکم لازم را صادر خواهد کرد.

مهلت اعاده دادرسی مدنی در دادگاه تجدید نظر

پس از بررسی کلی مدت زمان اعاده دادرسی در امور حقوقی، در این قسمت از مقاله، به توضیح زمان لازم برای درخواست اعاده دادرسی در پرونده‌های مدنی در دادگاه تجدید نظر خواهیم پرداخت. همچنین، خواهیم گفت که اگر فردی بخواهد نسبت به حکم نهایی صادر شده از دادگاه تجدید نظر درخواست اعاده دادرسی کند، باید این اقدام را در چه زمانی انجام دهد.

برای پاسخ به این سوال که مدت زمان اعاده دادرسی مدنی در دادگاه تجدید نظر چقدر است، می‌توان گفت که به طور کلی، مهلت اعاده دادرسی حقوقی برای افرادی که در ایران سکونت دارند، 20 روز از تاریخ ابلاغ رأی تعیین شده است. در حالی که برای کسانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند، این مهلت به 2 ماه افزایش می‌یابد. با این حال، در برخی موارد، نقطه شروع محاسبه این مهلت ممکن است به شرح زیر تغییر کند:

اگر یک شخص تمایل داشته باشد به خاطر تضاد دو حکم نهایی یا به علت جعلی بودن مدارک و تقلب طرف مقابل که در نتیجه‌گیری او تاثیرگذار بوده است، یا به دلیل وجود مدارکی که در زمان صدور رای قبلاً مخفی بوده و اکنون آشکار شده‌اند، اقدام به درخواست تجدید نظر در دادرسی حقوقی کند، مبدأ محاسبه 20 روز یا 2 ماه متفاوت خواهد بود.

به این ترتیب، زمان آغاز مهلت درخواست اعاده دادرسی در هر یک از موارد ذکر شده، به ترتیب از تاریخ آخرین ابلاغ هر یک از دو رأی، از تاریخ ابلاغ حکم نهایی که به اثبات جعل یا تقلب مربوط می‌شود و همچنین از تاریخ دریافت اسناد و مدارک مخفی یا آگاهی از وجود آن‌ها، محاسبه خواهد شد.

اگر شخصی که حق درخواست تجدید نظر در دادگاه را دارد، قبل از پایان مهلت قانونی برای این درخواست، فوت کند، دچار حجر گردد یا ورشکسته شود، زمان محاسبه مهلت‌های ۲۰ روزه یا ۲ ماهه از تاریخ ابلاغ حکم، به وراث فرد متوفی، قیم شخص محجور و مدیر تصفیه فرد ورشکسته منتقل خواهد شد.

لازم به ذکر است که شروع محاسبه مهلت 20 روزه یا 2 ماهه، بسته به شرایط افراد مقیم ایران یا خارج از آن، در مواردی که پیش از پایان مهلت درخواست تجدیدنظر در دادگاه، حجر فردی برطرف شود، از زمان ابلاغ رأی به شخصی که از او رفع حجر شده، آغاز می‌گردد. همچنین، اگر قبل از پایان مهلت، سمت یکی از افراد دخیل در دعوا که دارای ولایت، قیمومت یا وصایت بوده، از بین برود، محاسبه مهلت از تاریخ ابلاغ رأی به شخص جدیدی که به این سمت‌ها دست یافته، شروع خواهد شد.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره مهلت اعاده دادرسی حقوقی، به کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا بپیوندید. متخصصان مرکز مشاوره حقوقی حجتیان نیز در نظر دارند تا با ارائه خدمات مشاوره تلفنی، به پرسش‌های شما عزیزان در خصوص مهلت اعاده دادرسی حقوقی پاسخ دهند.

سوالات متداول

1- اعاده دادرسی حقوقی چیست؟

2- مهلت اعاده دادرسی حقوقی برای افراد مقیم ایران چقدر است؟

3- مدت زمان جواب اعاده دادرسی حقوقی چقدر است؟